پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱
در مقدمه‌ی درس چهارم: پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ بیان شده است که از جمله مهم‌ترین تحولات در زندگی بشر، پیدایش و توسعه‌ی تمدن‌ها بوده است. در درس پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ در رابطه با تمدن‌های نخستین صحبت خواهیم کرد اما قبل از آن بهتر است کمی در رابطه با سیر پیدایش تمدن صحبت کنیم.
سیر پیدایش تمدن
به طور کلی می‌توان گذشته‌ی بشر را به دو دوره‌ی پیش از تاریخ و دوره‌ی تاریخی تقسیم نمود.
دوره پیش از تاریخ
در ابتدای درس پیدایش تمدن بین النهرین و مصر کتاب تاریخ (۱)، به دوره پیش از تاریخ می‌رسیم. دوره‌ی پیش از تاریخ، دوره‌ای طولانی در زندگی انسان‌ها است که از زمان ظهور بشر در پهنه‌ی گیتی آغاز شد و تا زمان اختراع خط و گسترش تمدن (در حدود ۵۰۰۰ سال قبل) ادامه یافت. هر اطلاعاتی که از این دوره در دسترس ما قرار دارد، بر کاوش‌های باستان شناسی متکی است. به عنوان مثال با استفاده از شواهد باستان شناسی می‌دانیم که اولین انسان‌واره‌ها در حدود ۴ میلیون سال پیش در علفزار‌های آفریقا زندگی می‌کردند و در مراحل بعدی برخی از آن‌ها به سمت آسیا و اروپا حرکت کردند.
این گونه به نظر می‌رسد که انسان مسیری بسیار طولانی را طی نموده تا در نهایت به تمدن دست یافته است. باستان شناسان مراحل زندگی انسان‌ها در دوره پیش از تاریخ را نیز با توجه به ابزار‌ها و نوع اقتصاد معیشتی در آن زمان، در دو دوره‌ی گردآوری خوراک و تولید خوراک مورد بررسی قرار می‌دهند.
دوره گردآوری خوراک
انسان‌های اولیه مجبور بودند تا زندگی خود را بر اساس دوره گردی، شکار حیوانات، جمع‌آوری دانه، ریشه و میوه‌ی گیاهان و درختان به منظور تهیه غذا پیش ببرند. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید اجداد ما تا چند میلیون سال، به این شیوه ادامه دادند و پدربزرگان در دسته‌های کوچک به شکار رفته و مادربزرگان، بقایای خوردنی گیاهان و میوه‌ی درختان را جمع‌آوری می‌کردند. در این دوره روند تکامل بسیار کُند و محدود پیش می‌رفت.
انسان‌هایی که آن‌ها را با عنوان انسان اولیه می‌شناسیم در این دوران از پناهگاه‌هایی مانند غار استفاده می‌کردند. البته آن‌ها به ساخت کلبه‌هایی با استفاده از شاخ و برگ درختان نیز برای حفاظت از جان خود نیز اقدام می‌نمودند. از جمله مهم‌ترین اتفاقات در این عصر، به کار گرفتن آتش بود.
شاید بتوان گفت که اصلی‌ترین ماده‌ای که انسان اولیه برای ساخت ابزار از آن بهره می‌گرفته، سنگ بوده است. در ابتدای کار، این ابزار‌ها بسیار ساده بودند اما در طول صد‌ها تا میلیون‌ها سال، ابزار‌های پیشرفته‌تری مانند زوبین، تبر و کارد ساخته شد. چوب و استخوان نیز در مراحل بعدی به مواد اولیه برای ابزارسازی افزوده شدند.
انسان‌های اولیه در ابتدا نمی‌توانستند صحبت کنند اما برای این که بتوانند با هم به شکار بروند باید به نوعی با هم ارتباط برقرار می‌کردند. به همین دلیل به تدریج تا اواخر این دوره، توانایی در اندیشیدن و تکلم تکامل پیدا کرد و تا به حدی رسید که انسان‌ها از نقاشی برای بیان اندیشه و احساس خود استفاده می‌کردند.
از نظر اعتقادات دینی نیز شواهد بسیار کمی در دسترس است ولی این گونه به نظر می‌رسد که این اعتقادات با مشکلات و مخاطرات مردم در آن زمان (سیل، مرگ، بیماری، خشکسالی و …) در ارتباط بوده است. آن‌ها معتقد بودند که نیرویی مرموز و فراطبیعی، حافظ آسمان، زمین و حامی زندگی آن‌ها است.
با مشاهده‌ی ویدیو آموزشی پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ مدرسه مجازی آی نو می‌توانید با نکات مهم امتحانی این درس آشنا شوید.
دوره تولید خوراک
در ادامه‌ی درس پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ به دوره تولید خوراک می‌پردازیم. گروه‌هایی از مردم از حدود ۱۲ هزار سال قبل که پیش‌تر به جمع‌آوری خوراک مشغول بودند، شروع به کشت برخی از گیاهان و اهلی کردن حیوانات نمودند. به این ترتیب این افراد برای اولین بار موفق شدند تا خوراک را خودشان تولید کنند.
به عنوان مثال برخی از کاوش‌های باستانی نشان می‌دهد که مناطق کوهپایه‌ای زاگرس در غرب ایران خواستگاه کشاورزی بوده است. به نظر می‌رسد که ساکنان تپه چغاگلان در استان ایلام که روزی از گردآوران غذا بودند، به تدریج به کشت جو و گندم روی آوردند. در نهایت نیز در عصر نوسنگی، رام کردن حیوانات و کشت غلات در اکثر مناطق رواج یافت. در این دوران، پیشرفت‌هایی در ساخت ظروف سنگی و ابزار مشاهده می‌شود به نحوی که چرخ سفالگری ابداع و با آن، ظروف گلی تولید و با پشم حیوانات، پارچه تهیه شد.
از آن جایی که ابداع کشاورزی به عنوان یک اتفاق بسیار مهم در روند زندگی انسان‌ها به شمار می‌رود، برخی از باستان شناسی از آن به عنوان «انقلاب کشاورزی» یاد می‌کنند و چه بسا اهمیت آن را هم اندازه با «انقلاب صنعتی» می‌دانند. از مهم‌ترین پیامد‌های کشاورزی می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- دست بر داشتن کشاورزان از دوره گردی و انتخاب نخستین روستا‌ها به عنوان سکونت‌گاه‌های دائمی
- افزایش مهارت در حرفه‌های دیگری مانند سفالگری، ابزارسازی و پارچه بافی به علت تولید اضافه بر نیاز خوراک
- آغاز شدن و رونق داد و ستد میان روستا‌های دور و نزدیک و آشنایی مردم با مهارت‌ها، آداب و رسوم و اندیشه‌های یکدیگر
با آموزش ویدیویی پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ مدرسه مجازی آی نو می‌توانید این درس را با روشی جذاب بیاموزید.
تمدن های نخستین
در ادامه‌ی آموزش پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ به بررسی تمدن‌های نخستین خواهیم پرداخت.
بین النهرین
در این بخش از کتاب تاریخ دهم و درس پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ در رابطه با تمدن بین النهرین صحبت خواهیم کرد. بین النهرین که با عنوان «میان رودان» نیز شناخته می‌شود در وقایع منطقه‌ای میان دو رود دجله و فرات در عراق است. اما وقتی در رابطه با جغرافیای تمدن این منطقه صحبت می‌کنیم منظور ما فقط به سرزمین‌های میان این دو رود، محدود نمی‌شود و تمامی سرزمین‌های پست غرب فلات ایران در این گروه قرار می‌گیرند.
شکل گیری تمدن بین النهرین
این گونه به نظر می‌رسد که نخستین مراکز تمدنی در بین النهرین شکل گرفته است. در واقع شواهد حاکی از آن است که کشاورزان کوهپایه‌های زاگرس برای نخستین بار در جلگه‌ها و دشت‌ها مجاور شامل بین النهرین به کشاورزی مشغول شدند.
با توجه به این که در این منطقه بارندگی کم بوده است، امکان کشت دیم وجود نداشته و در نتیجه ساکنان مجبور بودند با حفر آبراه‌ها و ایجاد آبگیر‌هایی، در زمین‌های اطراف کشاورزی انجام دهند. به این ترتیب خوراک مازاد نیاز تولید شد و جمعیت رو به افزایش نهاد که در نهایت ساکنین را به این فکر انداخت که روستا‌ها را گسترش دهند و همین امر موجب پدید آمدن شهر‌ها شد.
شکل گیری دولت شهر
در ادامه تدریس پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ به مبحث شکل گیری دولت شهر می‌رسیم. سومر به عنوان اولین شهر‌ها در ناحیه‌ی جنوبی بین النهرین در نظر گرفته می‌شود. اوروک، اور، کیش و لاگاش از جمله مهم‌ترین شهر‌های سومر بودند. هر کدام از این شهر‌ها به همراه روستا‌های پیرامون خود، حکومت مستقلی داشتند که به آن‌ها دولت شهر یا کشور شهر گفته می‌شد. رقابت و جنگ مابین این دولت شهر‌ها چندان دور از انتظار نبود.
اعتقادات مذهبی
درباره‌ی اعتقادات مذهبی این گروه نیز در درس پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ صحبت به میان آمده است. مردم بین النهرین به خدایان معتدد اعتقاد داشتند و فکر می‌کردند که هر شهری، خدای خود را دارد. آن‌ها برای خدایان خود پرستشگاه‌های باشکوهی را می‌ساختند و همواره با قربانی‌ها و نثار هدایا به خدایان سعی می‌کردند خود را از گزند بلایایی مانند خشکسالی، سیل و طوفان حفظ کنند.
در این میان کاهنان اعظم به عنوان واسط‌ی میان مردم و خدایان بودند و جزء ثروتمندان و قدرتمندان به حساب می‌آمدند. اگرچه در ابتدا کاهنان علاوه بر پیشوایی دینی، فرمانروایی سیاسی را نیز بر عهده داشتند اما در نهایت فرماندهان نظامی حکومت را با گرفتن قدرت، موروثی نمودند.
اختراعات مهم در سومر
صنعت گران در سومر علاوه بر این که در سفالگری مهارت داشتند، جنگ افزار‌های مفرغین و ابزار را نیز می‌ساختند. برخی معتقدند که سومریان اولین افرادی بودند که خط را اختراع کردند. لوح‌های گلی فراوانی با خط میخی و زبان سومری در بقایای این شهر‌ها یافت شده است. بعضی لوح‌ها نیز آثار ادبی بلندی مانند افسانه گیلگمش را حفظ نموده‌اند.
اکد و بابل
در ادامه‌ی درس پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ می‌خوانیم که یکی از اقوامی که در مرکز بین النهرین می‌زیست و تحت فرماندهی سارگن بر شهر‌های سومری تسلط یافت، قوم اکد بود. فرمانروانی سارگن سپس در سراسر بین النهرین ادامه یافت و در نهایت او به یک امپراتوری بزرگ رسید که منجر به اتحاد بیش‌تر مردم و اقوامی شد که دارای آداب و رسوم، اندیشه، هنر و صنعت گوناگونی بودند و همین امر منجر به تبادل بیش‌تر تمدن و فرهنگ در بین النهرین شد.
مصر
زمان چندان زیادی از آغاز روند زندگی سومریان در شهر‌ها نگذشته بود که در مصر نیز زمزمه‌هایی از تمدن شنیده می‌شد. در مصر، تمدن و جریان زندگی به رود نیل وابسته بود، آب این روز زمین‌های مرطوب مستعد کشت و زرع را ایجاد می‌نمود. از طرفی موانع طبیعی مانند صحرا‌های گرم در شرق و غربی و از سوی دیگر دریای مدیترانه در شما و صخره‌های شمالی، مصر را از تهاجم خارجی حفظ می‌نمود.
مهم‌ترین نکات پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ را می‌توانید از طریق ویدیو‌های آموزشی مدرسه مجازی آی نو بیاموزید.
آموزش تاریخ دهم با آی نو
از جمله جذاب‌ترین روش‌هایی که با استفاده از آن می‌توانید تاریخ دهم را به خوبی فرا بگیرید، مشاهده‌ی ویدیو‌های آموزشی مدرسه مجازی آی نو است. در این ویدیوها، صفر تا صد مطالب متوسط اساتید حرفه‌ای آموزش داده شده‌اند و شما می‌توانید بدون هیچ محدودیت زمانی یا مکانی به فیلم‌ها دسترسی داشته باشید. از طرفی با توجه به عدم محدودیت در تکرار، توقف و پخش ویدیوها، شما می‌توانید در حین تماشا، خلاصه پیدایش تمدن بین النهرین و مصر تاریخ ۱ را نیز یادداشت کنید.
