مبحث هنر و معماری تاریخ ۱
در آخرین درس از کتاب تاریخ دهم به سراغ درس هنر و معماری تاریخ ۱ می‌رویم. در مقدمه‌ی این درس می‌خوانیم که هنر و معماری، نه تنها ظرافت، ذوق و حس زیبایی شناسی هنرمندان را بیان می‌دارد بلکه نمایان‌گر ارزش‌ها، باور‌ها و اندیشه‌های مورد قبول جامعه نیز هست. به همین منظور در درس شانزدهم: هنر و معماری تاریخ ۱، به بررسی هنر و معماری در ایران باستان خواهیم پرداخت.
مادی ها
در اولین مبحث از درس هنر و معماری کتاب تاریخ (۱)، در رابطه با مادی‌ها صحبت می‌کنیم. از جمله اشیای مهمی که از دوران مادیان باقی مانده است، اشیای زرّین و سیمین و همچنین ظروف سفالی است. در واقع این آثار نشان دهنده‌ی این هستند که مادی‌ها در سفالگری، فلزکاری و جواهر سازی مهارت داشتند. این گونه به نظر می‌رسد که مادی‌ها این هنر را از تجربه و دستاوردهای هنری بومیان غرب فلات ایران فرا گرفتند.
مادی‌ها در معماری هم به دستاوردهای جالبی دست یافتند. در دوره‌ی آن‌ها کاخ‌ها، قلعه‌ها و شهر‌هایی ساخته شدند. آن‌ها مهارت خاصی نیز در قلعه سازی داشتند و از این مهارت خود در راستای ساخت قلعه‌هایی مستحکم برای مقابله با دشمنان استفاده می‌کردند.
از جمله شهر‌های با معماری جالب در زمان مادی‌ها، شهر هگمتانه (همدان امروزی) بود. شهر هگمتانه از هفت قلعه‌ی تو در تو ساخته شده بود و هر یک از قلعه‌ها، رنگی نمادین خاص داشتند. برخی دیگر از شهر‌ها در دوران مادی‌ها، اسپدانه، بیستون و کنگاور بودند.
با آموزش ویدیویی هنر و معماری تاریخ ۱ مدرسه مجازی آی نو می‌توانید با نکات مهم مطرح شده در این بخش، آشنا شوید.
هخامنشیان
هنر و معماری در دوران هخامنشی به خاطر رونق اقتصادی، ثبات و آرامش و حمایت پادشاهان، به اوج شکوفایی خود رسید. به طوری که امروزه می‌توانید آثار قابل توجهی از هنر‌های تزئینی وابسته به معماری، شاهکار‌های هنری و نقش برجسته‌های سنگی را که در قلمرو‌ی پهناور هخامنشی (به خصوص تخت جمشید، پاسارگاد و شوش)، یافت شده‌اند، مشاهده کنید.
از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های هنر و معماری در دوران هخامنشی، تاثیرپذیری از دستاوردهای هنری ملت‌ها و اقوام تابع حکومت بود که البته پیشینه‌ی تمدنی درخشانی داشتند. در واقع در دوران هخامنشی، ترکیب سبک‌های هنری غیر ایرانی با بومی صورت پذیرفت و در نهایت هنری ایجاد شد که اگرچه تازگی داشت اما روح هنر ایرانی بر آن حاکم شده بود.
یکی دیگر از ویژگی‌های هنر و معماری در دوره‌ی هخامنشی، درباری بودن آن بود. در واقع منظور از درباری بودن این است که این هنر، شکوه شاهانه و تشریفات و تجملات درباری را نمایش می‌داد. از دیگر ویژگی‌های هنر و معماری هخامنشی می‌توان به طبیعت گرایی و استفاده از عناصر موجود در طبیعت اشاره کرد.
معماری
در ادامه‌ی هنر و معماری تاریخ ۱ در رابطه با معماری در زمان هخامنشیان صحبت می‌کنیم. آرامگاه‌ها، آتشگاه‌ها، کاخ‌ها و سایر ساختمان‌های عمومی از جمله مهم‌ترین بنا‌ها در دوران هخامنشیان بودند. به نظر می‌رسد که قدیمی‌ترین بنا‌ها در عصر هخامنشیان که آثار آن باقی مانده است، در نخستین پایتخت هخامنشی (پاسارگاد) بنا نهاده شده‌اند. این مجموعه شامل آرامگاه کورش هخامنشی و کاخ شاهی بود.
دوران داریوش یکم، به عنوان اوج عظمت معماری ایران در نظر گرفته می‌شود. او در ابتدای حکومت دستور داد تا کاخ آپادانا را در پایتخت اداری هخامنشیان در آن زمان (شوش)، احداث کنند. تخت جمشید نیز که به عنوان شاهکار معماری جهان باستان و عظیم‌ترین مجموعه‌ی ساختمانی معرفی می‌شود به دستور داریوش یکم و جانشینانش ساخته و مانند کاخ آپادانا برای ساخت آن نیز از هنر گروه بسیاری از هنرمندان، معماران، بنایان و کارگران بهره‌برداری شد.
سنگ نگاره ها
یکی از مواردی که در کشور ما پیشینه‌ای کهن دارد، ایجاد بنا‌ها یا ثبت رویداد‌ها و اقدامات پادشاهان از طریق کنده کاری نقش‌ها بر دیواره‌ی سنگی یا صخره‌های کوهستانی است. به این ترتیب از دوره‌ی هخامنشیان، نقش برجسته‌های فراوانی به یادگار باقی مانده است. برخی از آن‌ها بر دیوار بنا‌های حکومتی (کاخ‌ها و آرامگاه‌ها) و برخی دیگر بر روی صخره‌ها کنده کاری شده‌اند.
اغلب نقش و نگار‌های کنده کاری شده روی سنگ‌های آن زمان در رابطه با پیکره‌ی پادشهان و ملازمان آن‌ها در زمان پیروزی بر دشمنان بود. از طرفی پیکره‌ی حیوانات واقعی و افسانه‌ای نیز کنده کاری می‌شدند. در برخی از مواقع هم نماد‌ها و نشانه‌های دینی مد نظر قرار می‌گرفتند. به عنوان مثال اهوره مزدا به صورت نمادین به شکل یک حلقه‌ی بالدار در حال پرواز در بالا‌ی سر پادشاه، به تصویر کشیده شده است.
به طور کلی تعدادی تندیس یا مجسمه‌ی جانوری از دوران هخامنشیان در شوش و تخت جمشید یافت شده است. تنها تندیسی که بزرگ‌تر از اندازه‌ی طبیعی ساخته شده و پیکره‌ای بدون سر را نمایش می‌دهد به داریوش یکم تعلق دارد.
با مشاهده‌ی ویدیو آموزشی هنر و معماری تاریخ ۱ مدرسه مجازی آی نو می‌توانید با نکات مهم مطرح شده در این درس آشنا شوید.
فلز کاری و جواهر سازی
از جمله ظریف‌ترین آثاری که از دوران هخامنشیان باقی مانده است، فلزکاری‌های نفیس و جواهرات ممتازی است که برای شاه و دربار ساخته شده‌اند. در این راستا انواع مختلفی از تکوک (ریتون) و سایر ظروف طلایی، نقره‌ای و مفرغی تزیین شده با نقش‌های متفاوت و زیورآلات از دوران هخامنشی باقی مانده‌اند.
بافندگی
متاسفانه از پارچه‌ها و بافته‌های دوران هخامنشیان، به غیر از قالی پازیریک، آثاری باقی نماده است اما لباس‌های پر از نقش و نگار پادشاه و سپاهیان در نقش برجسته‌ها بیانگر این است که بافندگی در آن دوران بسیار مورد توجه بوده و در اوج قرار داشته است.
با مشاهده‌ی ویدیو آموزشی هنر و معماری تاریخ ۱ مدرسه مجازی آی نو می‌توانید این درس را به شیوه‌ای جذاب فرا بگیرید.
اشکانیان
در ادامه‌ی تدریس هنر و معماری تاریخ ۱ به وضعیت هنر و معماری در زمان اشکانیان می‌پردازیم. سلوکیان بسیار تلاش کردند تا بتوانند هنر و معماری یونانیان را در ایران اجرا نمایند. در آن زمان، بسیاری از یونانیان به ایران آمدند و شهر‌ها و سکونتگاه‌های مختلفی را بر اساس معماری یونانی بنا نمودند. اشکانیان که پس از سلوکیان به حکومت رسیدند، در ابتدا از دستاوردهای هنری یونانی را پیروی کردند اما به مرور زمان نفوذ هنر، معماری و فرهنگ یونانی در ایران کاهش یافت.
معماری در زمان اشکانیان
در ادامه‌ی هنر و معماری تاریخ ۱ در رابطه با معماری در زمان اشکانیان صحبت می‌کنیم. در دوره‌ی اشکانیان، شهر و شهرنشینی بسیار گسترش یافت. از مهم‌ترین آثار معماری در دوران اشکانیان می‌توانیم به صد دروازه (دامغان)، بقایای شهر نسا، معبد آناهیتا در شهر کنگاور استان کرمانشاه، کاخ شهر هترا (الحضر) در نزدیکی موصل و کوه خواجه‌ی سیستان اشاره کنیم.
از مواردی که در معماری اشکانیان مشاهده می‌شود، نقاشی دیواری است. همچنین ساخت بنا‌های طاق‌دار، گنبدی و ایوان دار از جمله مواردی است که در زمان اشکانیان رواج یافته بود.
پیکرسازی در زمان اشکانیان
در دوران اشکانیان، هنر مسجمه سازی با تاثیر از هنر یونانیان، رونق پیدا کرد. از برجسته‌ترین آثار در این راستا، پیکره‌ی برنزی شاهزاده‌ی اشکانی است. اگرچه از دوران اشکانیان نیز نقش برجسته‌هایی باقی مانده است اما این آثار در سطح نقش برجسته‌های دوران هخامنشیان و ساسانیان نیستند. از دیگر هنر‌ها در زمان اشکانیان می‌توانیم به فلزکاری، سفالگری و جواهرسازی اشاره کنیم. در ادامه‌ی درس هنر و معماری تاریخ ۱ به مباحث هنر و معماری در زمان ساسانیان می‌پردازیم.
ساسانیان
ادامه‌ی آموزش هنر و معماری تاریخ دهم را با بررسی هنر و معماری در دوره‌ی ساسانیان ادامه می‌دهیم. در این دوره نیز به هنر بسیار اهمیت داده می‌شد. به دلیل اهمیت بسیاری که ساسانیان برای هنر قائل بودند، در این زمان هنری پدید آمد که از نظر شکوه و عظمت با هنر روم برابری می‌کرد و حتی در مواردی نسبت به آن برتری هم داشت.
هنر در دوران ساسانیان، علاوه بر این که ریشه در هنر‌های کهن ایرانی داشت از دوران هخامنشی و اشکانی نیز تاثیر پذیرفته بود و حتی هنر یونانی و رومی نیز بر آن تاثیر گذاشته بودند. پس از سقوط حکومت ساسانی و ورود مسلمانان به ایران، هنر اسلامی نیز از هنر ساسانی تاثیر پذیرفت. از جمله مهم‌ترین هنر‌های مطرح شده در دوران ساسانیان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- معماری و شهرسازی: معماری در این دوران با کاخ اردشیر در فیروزآباد فارس (گور) شروع شد و با ساخت کاخ تیسفون به اوج خود رسید.
- سنگ نگاره‌ها: در این دوران نیز هنر کنده کاری روی دیواره‌های سنگی و صخره‌ها اوج گرفت. اکثر نقش برجسته‌های این دوران در فارس مشاهده می‌شوند. از معروف‌ترین این آثار می‌توانیم به مجموعه‌ی طاق بستان اشاره کنیم.
- نقاشی و نگارگری: از موارد دیگری که در دوران ساسانیان بسیار رواج یافت، نقاشی و نگارگری بود. در این دوران، نقاشان ایرانی در ترسیم نقش جانوران، گل و گیاه و انسان بسیار مهارت داشتند.
- فلزکاری و قلم زنی: در این دوران فلزکاری و قلم زنی نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت. از بیش‌ترین آثار باقی مانده از آن زمان می‌توانیم به کاسه، سینی و بشقاب‌های قلم زده شده اشاره کنیم. جالب اینجاست که در دوران ساسانیان، سفالگری بر خلاف فلزکاری رونق نداشته است.
- موسیقی: در دوران ساسانیان، موسیقی بسیار مورد توجه قرار گرفت. در دوره‌ی ساسانیان به خوانندگان و نوازندگان، خنیاگر، گوسان و رامشگر می‌فتند.
- بافندگی: از جمله عرصه‌هایی که هنرمندان در زمان ساسانیان به آن مشغول بودند، بافندگی بود. منسوجات ابریشمی در آن دوران بسیار مورد توجه قرار می‌گرفتند. هنر فرش بافی نیز در آن دوران بسیار رونق داشته و در این راستا قالی بهارستان بسیار شهرت یافته است.
برای آگاهی از نکات هنر و معماری تاریخ ۱، می‌توانید ویدیوهای آموزشی مدرسه مجازی آی نو را مشاهده نمایید.
آموزش جامع تاریخ دهم با آی نو
شما می‌توانید با مشاهده‌ی ویدیوهای آموزشی مدرسه مجازی آی نو که در اختیار شما قرار گرفته‌اند، تمامی مطالب مطرح شده در کلاس را فرا بگیرید و مرور کنید. از طرفی هیچ محدودیت زمانی یا مکانی نیز برای تماشای این ویدیوها وجود ندارد و در هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توانید درس هنر و معماری تاریخ ۱ را مطالعه کنید.
از آن جایی که هیچ محدودیتی در تعداد دفعات پخش این ویدیوهای آموزشی وجود ندارد شما می‌توانید در هنگام تماشای این فیلم‌های آموزشی، خلاصه هنر و معماری تاریخ ۱ را نیز یادداشت کنید.
