مبحث تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱
در ابتدای درس اول: تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ در رابطه با این صحبت خواهیم کرد که به طور کلی تاریخ چیست؟ سپس به بیان ویژگی‌های رویدادهای تاریخی میپردازیم و پیشینه‌ی تاریخ نگاری را بررسی می‌کنیم. در بخش بعدی تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ به بحث درباره‌ی مراحل پژوهش در تاریخ خواهیم پرداخت و منابع پژوهش علمی در تاریخ را بررسی می‌کنیم. در انتهای درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ نیز فواید و کارکردهای مطالعه‌ی تاریخ را بیان خواهیم نمود.
تاریخ چیست؟
در ابتدای درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ به این موضوع میپردازیم که تاریخ چیست؟ به طور کلی واژه‌ی «تاریخ»، معانی متعددی دارد. در برخی از مواقع، کلمه‌ی «تاریخ» برای بیان مجموعه‌ای از حوادث و رویداد‌ها که فرد یا جامعه‌ای آن را گذرانده است، مورد استفاده قرار می‌گیرد (مانند تاریخ ایران). در برخی از موارد دیگر هم از تاریخ برای بیان زمان استفاده می‌شود که همگی با تقویم سالیانه آشنا هستیم.
در پاره‌ای از موارد کلمه‌ی «تاریخ» در نوشته‌ها و زبان علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و منظور از آن، علم و روشی علمی است که با به کار بردن آن، رویدادهای گذشته بر اساس شواهد و مدارک، تجزیه و تحلیل می‌شوند (به عنوان مثال می‌توان از تاریخ روابط اقتصادی مابین هند و ایران در زمان اشکانیان نام برد). در ادامه‌ی درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ در رابطه با ویژگی‌های رویدادهای تاریخی صحبت خواهیم کرد.
ویژگی های رویدادهای تاریخی
در هنگام بیان نکات تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ با این موضوع رو‌به‌رو می‌شویم که آیا تمامی حوادث را می‌توان به عنوان رویداد تاریخی در نظر گرفت؟ در پاسخ باید بگوییم «خیر!» برای رویدادهای تاریخی ویژگی‌هایی در نظر گرفته شده است که در کتاب تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ موارد زیر مطرح شده‌اند:
- رویدادهای تاریخی دور از دسترس هستند و نمی‌توان آن‌ها را مشاهده کرد و به طور مستقیم با آن‌ها در ارتباط بود. در واقع برای دسترسی به آن‌ها می‌توان از شواهد و مدارک استفاده نمود.
- رویدادهای تاریخی تکرار پذیر نیستند و نمی‌توان آن‌ها را تجربه نمود.
- هیچ یک از رویدادهای تاریخی به صورت مجزا و مستقل در نظر گرفته نمی‌شوند و با یکدیگر رابطه‌ی علت و معلولی دارند.
به طور کلی در کتاب تاریخ دهم بیان شده است که «تاریخ، علمی است که به مطالعه‌ی جنبه‌های مختلف زندگی انسان‌ها و جامعه‌ها در گذشته می‌پردازد و علل و نتایج افکار و اعمال پیشینیان را بررسی و تحلیل می‌کند».
به این ترتیب می‌توان این گونه بیان کرد که هدف از علم تاریخ، دانستن زندگی اجتماعی در گذشته است که این امر شامل تمامی جنبه‌های سیاسی، فکری، نظامی، مذهبی، حقوقی، علمی و هنری خواهد شد. در ادامه‌ی تدریس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ به سراغ به بررسی پیشینه‌ی تاریخ نگاری خواهیم پرداخت.
پیشینه تاریخ نگاری
در ادامه‌ی درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ درباره‌ی تاریخ نگاری می‌خوانیم. تاریخ پیشینه‌ی بسیار طولانی دارد. بعد از این که خط در حدود 5 هزار سال پیش اختراع شد، به تدریج انسان علاقه پیدا کرد تا رویدادهای عصر خود را به نگارش در بیاورد. به این ترتیب قدیمی‌ترین متن تاریخی که در حال حاضر کشف شده، سنگ نوشته‌ای به خط کهن مصری است که بررسی‌ها نشان می‌دهند بیش‌تر از ۴ هزار سال قدمت دارد. جالب اینجاست که در این سنگ نوشته برخی از رویدادهای آن زمان و نام بعضی از فرعون‌ها ذکر شده است.
علاوه بر این مورد، سنگ نوشته‌های دیگری نیز از دوره‌های ساسانیان و هخامنشیان کشف شده‌اند. «خدای نامه‌ها» که با عنوان «خدای نامک‌ها» نیز شناخته می‌شود در زمان ساسانیان تدوین شده و نشان می‌دهد که ایرانیان بسیار به ثبت رویداد‌ها علاقه داشتند.
تاریخ نگاری به مفهوم کامل
در درس تاریخ و تاریخ نگاری کتاب تاریخ (۱) بیان شده است که تاریخ نگاری در مفهوم کامل آن، از قرن ۵ قبل از میلاد با ظهور هرودت (که به عنوان پدر تاریخ نام گرفت) در یونان باستان، شروع شد. در واقع اثری که او در قالب کتاب بر جای گذاشت و در آن بیش‌تر در رابطه با جنگ‌های ایران و یونان صحبت نموده است، به عنوان جامع‌ترین و کهن‌ترین کتاب باقی مانده از عصر باستان شناخته می‌شود. البته این گونه به نظر می‌رسد که هرودت در هنگام نقل رویداد‌ها، در برخی از مواقع خواسته یا ناخواسته، دچار غرض ورزی یا لغزش شده است.
اگرچه هرودت شروع کننده‌ی روند تاریخ نگاری در آن دوران بود اما پس از او سایر نویسندگان یونانی و رومی راه او را ادامه دادند و در نتیجه‌ی آثار برجسته‌ای از آن دوران به میراث گذاشته شده است.
تاریخ نگاری اسلامی
در ادامه درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ نیز بیان می‌داریم که در دوران اسلامی، تاریخ نگاری در بین مسلمانان توسعه یافت و به این ترتیب شمار بسیاری مانند بیهقی و طبری که ایرانی بودند، آثار ارزشمندی را به یادگار گذاشته‌اند. البته این گونه به نظر می‌رسد که اکثر تاریخ نویسان در دوران اسلامی، بیش‌تر در حال ثبت و نگارش رویداد‌ها بودند و عملا به آثار و نتایج وقایع توجهی نداشتند.
ویژگی های تاریخ نگاری نوین
در ادامه‌ی آموزش تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ می‌آموزیم که مفهوم دیگری تحت عنوان «تاریخ نگاری نوین» نیز وجود دارد. با پیشرفت‌های علمی و فکری در دوره‌ی رنسانس در اروپا، به تدریج دانش گسترش یافت و این موضوع در تاریخ نگاری نیز تحولاتی را ایجاد نمود. اساس این شیوه از تاریخ نگاری، استناد به اسناد و مدارک معتبر، سنجش دقیق منابع و دوری از داستان پردازی در نظر گرفته شده بود. از ویژگی‌های تاریخ نگاری نوین که در درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ مطرح شده، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- علم تاریخ نباید صرفا فقط به بیان اقدامات سیاسی، نظامی، شرح زندگی و امور فرمانروایان محدود شود. در تاریخ نگاری نوین باید تمامی جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و هنری مطرح شوند.
- قرار نیست که علم تاریخ فقط در ارتباط با وقایع رخ داده شده در گذشته باشد بلکه باید در رابطه با علت‌ها، زمینه‌ها، آثار و نتایج مختلفی که این رویداد‌ها ایجاد نموده‌اند نیز بررسی صورت گیرد.
- در تاریخ نگاری نوین باید از یافته‌های علمی سایر علوم مانند فلسفه، باستان شناسی، اقتصاد، گاه شماری، جامعه شناسی و زبان شناسی نیز استفاده شود.
از طریق آموزش ویدیویی تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ مدرسه مجازی آی نو می‌توانید با نکات مهم این درس آشنا شوید.
مراحل پژوهش در تاریخ
شش مرحله برای پژوهش در تاریخ در درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ در نظر گرفته شده‌اند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:
انتخاب موضوع
برای این که بتوانیم موضوع پژوهش را انتخاب کنیم باید به برخی از معیار‌ها توجه نماییم. به عنوان مثال موضوع تحقیق باید غیرتکراری و دارای اثر و فایده باشد. از طرفی باید به سراغ موضوعاتی بروید که برای آن‌ها منابع و اطلاعات کافی موجود است.
تدوین پرسش های تحقیق
برای این که یک پژوهش علمی باشد، نیاز به یک یا چند پرسش خواهیم داشت. این پرسش‌ها در واقع باید هدف پژوهشگر را از انجام پژوهش مشخص نمایند.
شناسایی منابع
در این مرحله، پژوهشگر بعد از آن که منابع و اسناد را شناسایی نمود به بررسی میزان اعتبار، صحت و دقت آن‌ها می‌پردازد.
گردآوری و تنظیم اطلاعات
در مرحله‌ی بعدی مطرح شده در درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱، پژوهشگر باید اطلاعات مربوط به موضوع تحقیق را از اسناد و منابع تاریخی استخراج نماید و سپس به تنظیم و دسته‌بندی آن‌ها بپردازد.
تحلیل و تفسیر اطلاعات
تحلیل و تفسیر وقایع تاریخی کار چندان آسانی به نظر نمی‌آید. محققان در این مرحله مانند کارآگاهان پلیس عمل می‌کنند. در واقع یک مورخ در جستجوی اسناد و مدارکی خواهد بود که اطلاعاتی در رابطه با زندگی مردمان در گذشته را بیان می‌نمایند.
گزارش یافته های پژوهش
در این مرحله که به عنوان آخرین مرحله در نظر گرفته شده است، محقق نتایج و یافته‌های خود را استخراج نموده و در قالب یک گزارش علمی که می‌تواند کتاب، مقاله، سخنرانی و … باشد در اختیار دیگران قرار می‌دهد.
با مشاهده‌ی ویدیو آموزشی تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ مدرسه مجازی آی نو می‌توانید این درس را به شیوه‌ای جذاب بیاموزید.
منابع پژوهش علمی در تاریخ
به طور کلی می‌توان منابع پژوهش تاریخی را از منظر درجه‌ی اهمیت و اعتبار در دو دسته‌ی زیر مورد بررسی قرار داد:
منابع دست اول یا اصلی
در بخشی از درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ درباره منابع دست اول سخن به میان آمده است. منابع دست اول به تمامی آثاری گفته می‌شود که در هنگام وقوع حادثه یا در نزدیک‌ترین زمان به آن، به نگارش درآمده‌اند. به عبارتی می‌توان این گونه بیان کرد که نویسندگان منابع اصلی، خود آن رویداد‌ها را نظاره‌گر بوده‌اند یا درباره‌ی آن وقایع از شاهدان واقعه شنیده‌اند.
علاوه بر مواردی که ذکر کردیم، تمامی آثار تاریخی و باستانی مانند سنگ نگاره‌ها، ابزار، بناها، سکه‌ها، سنگ نوشته‌ها و هر وسیله‌ای که از گذشته به یادگار مانده است، در گروه منابع دست اول جای می‌گیرند.
منابع دست دوم یا فرعی
منابع دست دوم در واقع حاصل منابع دست اول هستند.
فواید و کارکردهای مطالعه تاریخ
شاید برای شما هم این سوال پیش بیاید که مطالعه‌ی رویدادی که در سال‌های بسیار دور رخ داده است، چرا اهمیت دارد؟ در ادامه‌ی درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ به فواید و کارکردهای مطالعه تاریخ خواهیم پرداخت. از جمله‌ی این موارد عبارتند از:
- منبع شناخت و تفکر
- بهره‌گیری از گذشته برای حال و آینده
- تقویت حس میهن دوستی و هویت ملی
که در آموزش ویدیویی تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ مدرسه مجازی آی نو می‌توانید به طور جامع با نکات مطرح شده در آن آشنا شوید.
آموزش جامع با ویدیوهای آی نو
برای این که بتوانید به شیوه‌ای جذاب با نکات مهم درس تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ آشنا شوید، در مدرسه مجازی آی نو ویدیوهای آموزشی را ارائه نموده‌ایم. از طرفی شما می‌توانید در هر مکان و زمانی با اتصال به اینترنت و دارا بودن یک گوشی هوشمند، ویدیوهای آموزشی مدرسه مجازی آی نو را مشاهده کنید.
ضمن این که امکان یادداشت خلاصه تاریخ و تاریخ نگاری تاریخ ۱ را نیز خواهید داشت زیرا هیچ محدودیتی در رابطه با توقف و پخش مجدد فیلم‌های آموزشی مدرسه مجازی آی نو وجود ندارد.
