طرح درس چیست؟
یکی از سوالاتی که ممکن است برای دانش آموزان یا معلمان تازه‌کار ایجاد شود این است که طرح درس چیست و چه کاربردی دارد. در پاسخ به این سوال می‌توان گفت که این طرح در حقیقت یک برنامه یا چهارچوب منظم سازماندهی شده است که معلم آن را تنظیم میکند تا به اهدافی مانند شروع و پایان به موقع، ایجاد نظم در تدریس و اداره کلاس و تدریس و آموزش هدفمند دست پیدا کند. معلم با داشتن این طرح می‌تواند یک نقشه راه برای خودش ترسیم کند و به این صورت مدیریت بهتری روی کلاس داشته باشد.
در واقع طرح درس یک برنامهریزی مکتوب و منظم است که معلم برای هدایت مؤثر فرآیند آموزش و یادگیری در هر جلسه‌ی تدریس طراحی میکند. در طرح درس، اهداف آموزشی، محتوای مورد نظر، روش‌های تدریس، ابزارهای کمک‌آموزشی، زمان‌بندی فعالیت‌ها و شیوه‌های ارزشیابی به‌طور دقیق مشخص میشود. این طرح به معلم کمک میکند تا کلاس را هدفمند، منظم و با تمرکز بر نیازهای یادگیری دانش‌آموزان پیش ببرد. همچنین، طرح درس ابزاری کاربردی برای هماهنگی میان معلمان، بهبود کیفیت آموزشی، جلوگیری از اتلاف وقت و افزایش اثربخشی تدریس به‌شمار می‌رود.
در هنگام تنظیم طرح درس معلم ممکن است سوالاتی در ذهن داشته باشد. این سوالات می‌تواند به این صورت باشد که حجم کتاب چقدر است یا برای اینکه بتوان کتاب را در مدت زمان مناسب تمام کرد در هر جلسه باید چند صفحه تدریس شود؟ روزهای تعطیلی که معلم برای تدریس از دست می‌دهد در طول سال چند روز است و سوالات دیگری که در کل به تعیین یک برنامه مشخص به معلم کمک میکند. وقتی از اداره کلاس توسط معلم صحبت می‌کنیم منظورمان این است که معلم برنامه مشخصی برای شروع و اتمام کلاس در یک مدت زمان مشخص داشته باشد. معلم باید تمام فعالیت‌هایی که در هر جلسه از کلاس انجام می‌دهد را در یک ورقه بنویسد و آن را به مدیر تحویل دهد.
این برگه که شامل تمام جزئیات فعالیتهای کلاسی در هر جلسه از درس می‌باشد طرح درس نامیده میشود. این طرح انواع مختلفی دارد و نگارش آن نیز قانون خاصی را دارا می‌باشد. شما می‌توانید انواع طرح های درس را بر اساس روزانه، هفتگی، ماهیانه و سالانه بنویسید. نکته مشترکی که در تمامی این طرحها دنبال میشود رسیدن به سطح بالای یادگیری توسط دانش آموزان است و این موضوعی است که معلمان و مدیران مدرسه به دنبال دستیابی به آن هستند. از این رو برای طرح درس اهمیت بسیار بالایی قائل می‌باشند.
| مقطع | ||||
|---|---|---|---|---|
| ابتدایی | طرح درس اول ابتدایی | طرح درس دوم ابتدایی | طرح درس سوم ابتدایی | |
| طرح درس چهارم ابتدایی | طرح درس پنجم ابتدایی | طرح درس ششم ابتدایی | ||
| متوسطه اول | طرح درس پایه هفتم | طرح درس پایه هشتم | طرح درس پایه نهم | |
| متوسطه دوم | رشته ریاضی | طرح درس دهم ریاضی | طرح درس یازدهم ریاضی | طرح درس دوازدهم ریاضی |
| رشته تجربی | طرح درس دهم تجربی | طرح درس یازدهم تجربی | طرح درس دوازدهم تجربی | |
| رشته انسانی | طرح درس دهم انسانی | طرح درس یازدهم انسانی | طرح درس دوازدهم انسانی | |
انواع طرح درس
طرح درس انواع مختلفی دارد که شامل سالانه، ماهانه، هفتگی، روزانه یا جلسهای می‌باشد. هر کدام از این‌ها مزایای خاص خود را دارد و معلم باید برای تهیه این طرحها تمام اندیشه‌ها، مقدمه چینی‌ها و پیش‌بینی‌هایی را که در ذهن دارد روی کاغذ بیاورد. این فرم را می‌توان از مدیر مدرسه یا برخی از سایت‌های مربوط به آموزش و پرورش دریافت کرد. البته معلمان خودشان هم می‌توانند این فرم‌ها را طراحی نمایند و با نگارش یک طرح خوب مهارت‌های کلاس داری خود را به نمایش بگذارند.
اهمیت استفاده از طرح درس
استفاده از طرح درس اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا می‌تواند معلم را در راه رسیدن به اهداف آموزشی یاری دهد. علاوه بر آن باعث افزایش راندمان یادگیری در دانش‌آموزان میشود. در زیر به چند مورد از مهمترین دلایل استفاده از این طرحها اشاره کرده‌ایم.
- استفاده بهینه از زمان
- امکان تحقق بهتر و بیشتر اهداف درسی از منظر کیفی و کمی
- مدیریت بهتر کلاس و جلوگیری از هرج و مرج و بینظمی
- کمک به افزایش اعتماد به نفس در معلم
- ایجاد انگیزه در مدرس و دانش آموز
- یادگیری بهتر و عمیق‌تر مطالب درسی توسط دانش آموزان
- آموزش و نهادینه کردن نظم و انضباط در بین دانش آموزان
معلم می‌تواند با ارائه طرح درس از مزایای آن استفاده کرده و عملکرد بهتری داشته باشد.
بخش های مختلف یک طرح درس
هر طرح شامل بخش‌های مختلفی می‌باشد که معلم در طول تدوین باید به این موارد به دقت توجه کند و آنها را مدنظر قرار دهد. این بخش‌ها عبارتند از مشخصات کلی، نوشتن اهداف کلی، جزئی و رفتاری، وسایل آموزشی، روش تدریس، ارزیابی تشخیصی، ارائه درس و ارزشیابی تکوینی. ویدیوهای آموزشی مدرسه مجازی آی نو با هدف ارائه‌ی طرح درس و برقراری عدالت آموزشی ارائه شده‌اند.
مراحل نگارش و نکات آن
معلم می‌تواند یک طرح درس روزانه برای خود بنویسد و به وسیله آن اهداف و کلاس خود را مدیریت کند. برای نوشتن این طرح لازم است تا مراحل و نکاتی رعایت و اجرا شود. در قدم اول باید مشخصات کلی نوشته شود. مشخصات کلی شامل نام درس، موضوع، مدت جلسه، شماره طرح، نام مدرسه، تعداد دانش آموزان، مقطع تحصیلی، نام معلم و تاریخ می‌باشد.
در قدم بعدی معلم باید اهداف کلی، جزئی و رفتاری را مشخص کند. وقتی از هدف‌های کلی صحبت می‌کنیم منظورمان رفتارهایی است که معلم انتظار دارد بعد از انجام آن یک نتیجه کلی نیز دریافت کند. مرحله بعدی در نظر گرفتن هدف‌های جزئی می‌باشد. در این مرحله افراد بعد از گذراندن مجموعه‌ای از تجارب، هدف‌های جزئی را یاد می‌گیرند.
در قدم بعدی بعد از مشخص کردن اهداف کلی و جزئی باید هدف‌های رفتاری را مد نظر قرار داد. هدف‌های رفتاری در حقیقت همان اعمال، رفتارها، حرکت‌ها و آثاری است که قابل دیدن، شنیدن، لمس کردن و سنجش می‌باشد. معلم با بررسی این اهداف می‌تواند متوجه شود که دانش آموزان به هدف‌های کلی رسیدند یا خیر.
وقتی معلم مشغول طراحی طرح درس می‌باشد باید برای بخش هدف‌های رفتاری چهار ویژگی مخاطب، فعل رفتار، شرایط و معیار و درجه را مورد بررسی قرار دهد. همان طور که مشاهده می‌کنید طراحی یک طرح خوب زمان زیادی از معلم می‌گیرد و در مقابل نتیجه بسیار خوبی هم دارد. مورد بعدی وسایل آموزشی است.
انتخاب رسانه آموزشی مناسب می‌تواند در آموزش هرچه بهتر دانش آموزان موثر واقع شود و تمام نکات مهم را هم به دانش‌آموزان منتقل کند. مورد بعدی که می‌توان از آن نام برد روش‌های تدریس می‌باشد. استفاده از روش تدریس مناسب در کنار ابزارهای کمک آموزشی می‌تواند نتیجه بسیار خوبی حاصل کند و معلم باید با توجه به اهداف آموزشی تعیین شده از روش تدریس مناسب و الگوهای آموزشی این کار استفاده نماید.
در بخش ارزشیابی تشخیصی معلم باید از این موضوع مطمئن شود که دانش آموزان مطالب درس‌های قبلی را به خوبی یاد گرفته‌اند و این مورد را می‌تواند به کمک آزمون‌های شفاهی و کتبی مورد بررسی قرار دهد. آماده سازی طرح درس مورد بعدی است که باعث میشود دانش آموزان علاقه و انگیزه کافی را برای یادگیری مطلب جدید کسب کنند.
ارائه درس، اساس طرح‌های درسی را تشکیل می‌دهد و به همین دلیل لازم است تا به کامل‌ترین و بهترین شکل ممکن تنظیم شود. بسته به موضوع و هدف درس فعالیتهای تکمیلی می‌تواند انجام شود که تصمیم آن بر عهده معلم می‌باشد. آخرین مرحله ارزشیابی تکوینی نام دارد که شامل بررسی همه مراحل برای نوشتن طرح درس است.
طرح درس سالانه چیست؟
در تهیه و تنظیم این طرح معلم قبل از آنکه سال تحصیلی شروع شود دیدگاه کلی خود را در ذهن ترسیم میکند و به این شکل نکات مهم و سوالات اساسی را پیدا و یادداشت می‌نماید. مثلاً اینکه حجم کتاب چقدر است و در هر جلسه چقدر باید تدریس شود. به این برنامه طرح درس سالانه گفته میشود که نقشه راه معلم را در طول یک سال تحصیلی نشان می‌دهد. اطلاعاتی که از این طرح گرفته میشود کلی بوده و جزئیات زیادی ندارد.
طرح درس به صورت ماهانه
در طرح درس ماهانه جزئیات بیشتری اضافه میشود. برای مثال روش‌های تدریس، فعالیت دانش آموزان، استفاده از ابزارهای کمک آموزشی و غیره در این طرح لحاظ شده و مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. این طرح نسبت به طرح سالانه از جزئیات بیشتری برخوردار بوده و نسبت به نوع هفتگی و روزانه جزئیات کمتری دارد.
نوشتن طرح درس طرح درس به صورت هفتگی
یکی دیگر از انواع این طرحها به صورت طرح درس هفتگی نوشته میشود که نسبت به نوع ماهانه آن شامل جزئیات بیشتری می‌باشد. در این طرح معلم می‌تواند مشخص کند که در یک هفته چه صفحاتی را آموزش دهد و چه تکالیفی برای دانش آموزان در نظر بگیرد.
طرح درس به صورت جلسه ای
اگر معلم بخواهد طرح هر درس را برای یک جلسه تنظیم کند به آن طرح درس جلسهای گفته میشود که به صورت یک برنامه کوتاه مدت و یک روزه نگارش میشود. معلم در این برنامه مشخص میکند که دقیقا کدام بخش‌ها را می‌خواهد تدریس کند و چه نکاتی را باید در این جلسه مطرح کند.
مزایای طرح درس زیاد است و هر نوع آن مزایای خاص خود را دارد. به همین دلیل معلمان علاقه زیادی به تهیه انواع مختلف طرح‌های درسی دارند و از اهمیت آن در بهبود مدیریت زمان مطلع هستند.
سوالات متداول
چرا نوشتن طرح درس برای معلم اهمیت دارد؟
نوشتن طرح درس به معلم کمک میکند تا با برنامهریزی دقیق، مدیریت موثرتری بر زمان، محتوای آموزشی و فعالیتهای کلاسی داشته باشد. این برنامهریزی باعث میشود معلم بتواند به اهداف آموزشی مشخصی برسد، از بینظمی در کلاس جلوگیری کند و با اعتماد بهنفس بیشتری تدریس کند. همچنین طرح درس ابزاری برای هماهنگی با مدیر و دیگر معلمان محسوب میشود.
چه بخشهایی در یک طرح درس استاندارد وجود دارد؟
یک طرح درس استاندارد شامل بخشهایی مانند مشخصات کلی (نام درس، تعداد دانشآموز، مقطع و...)، اهداف کلی، جزئی و رفتاری، وسایل آموزشی، روش تدریس، ارزشیابی تشخیصی، مراحل ارائه درس و ارزشیابی تکوینی است. هر بخش از این طرح به معلم کمک میکند تا با نگاه ساختاریافتهتری کلاس را هدایت کند و کیفیت آموزش را بالا ببرد.
انواع مختلف طرح درس کداماند و چه تفاوتی با هم دارند؟
طرح درسها به چهار نوع اصلی تقسیم میشوند: سالانه (دید کلی نسبت به کل سال تحصیلی)، ماهانه (برنامهریزی با جزئیات نسبی برای یک ماه)، هفتگی (تعیین دقیق مباحث تدریسی، تکالیف و روشها برای هر هفته) و جلسهای یا روزانه (جزئیترین نوع که شامل تمام فعالیتهای یک جلسه تدریس میشود). تفاوت اصلی این طرحها در میزان جزئیات و بازه زمانی برنامهریزی است.
