درس ششم: چه خبر ۱ علوم پنجم
انسان موجودی است که می‌خواهد از آن‌چه در اطرافش می‌گذرد، با خبر باشد. درس چه خبر ۱ علوم پنجم، برای دانش‌آموزان به گونه‌ای تدوین شده است که بتوانند با دو حس جادویی بینایی و شنوایی آشنا شوند. این دو حس توسط اعضایی به نام چشم و گوش به ما کمک می‌کنند تا از اطراف خود با خبر شویم.
تدریس چه خبر ۱ علوم پنجم، با سوال «چگونه اجسام پیرامون خود را می‌بینیم؟» آغاز می‌شود. ما در طول روز می‌توانیم بسیاری از اطلاعات اطرافمان را از طریق دیدن توسط چشم‌ها کسب نماییم. برای این که بدانیم چشم چگونه می‌بیند، با انجام یک فعالیت با ساختمان چشم انسان آشنا می‌شویم.
فعالیت ۱: مشاهده چشم در آینه
در این فعالیت از درس چه خبر ۱ علوم پنجم لازم است تا چشم خود را در آینه ببینید. کره‌ی چشم دارای ساختمان پیچیده‌ای است که بخشی از آن را در آینه می‌توان دید اما بخش‌های دیگر آن در داخل بخش سر قرار گرفته‌اند و در آینه قابل مشاهده نیستند.
در واقع بخش کوچکی از کره‌ی چشم را می‌توان دید. بیشتر بخش‌های کره‌ی چشم در استخوان سر قرار دارند. این بخش‌ها توسط استخوان سر حفاظت می‌شوند. بخش‌های قابل مشاهده‌ی چشم در آینه شامل قرنیه (پرده‌ای شفاف روی عنبیه) مردمک (سوراخ وسط عنبیه) و عنبیه (بخش رنگی چشم) هستند. بخش‌های غیر قابل مشاهده‌ی چشم در آینه نیز شامل عدسی، شبکیه و عصب بینایی می‌شوند.
از مهم‌ترین نکات چه خبر ۱ علوم پنجم می‌توانیم به ویژگی‌های مهم مردمک و عنبیه در ساختمان کره‌ی چشم اشاره نمود. پس از مشاهده‌ی چشم خود و دیگران به نتایج زیر در مورد این ویژگی‌ها دست می‌یابیم:
- عنبیه‌ی افراد مختلف به رنگ‌های متفاوتی است.
- پس از قرار گرفتن در نور بیشتر، سوراخ مردمک کوچکتر می‌شود.
- می‌توان پیش بینی کرد در جای تاریک، مردمک بزرگتر خواهد شد.
- کار مردمک تنظیم ورود نور به داخل چشم است.
دیدن
برای دیدن اجسام، نور ابتدا از جسم به مردمک می‌رسد و از طریق مردمک به عدسی چشم برخورد می‌کند. در پشت عدسی یک پرده به نام شبکیه قرار گرفته است. تصویر جسم به صورت وارونه و کوچکتر از خود جسم روی پرده شبکیه می‌افتد (به خاطر دارید در مبحث ذره بین با این ویژگی عدسی‌ها آشنا شدیم). اعصاب بینایی پیام تصویر را به مغز ارسال می‌نمایند. مغز دستور دیدن را صادر می‌کند و ما می‌توانیم ببینیم.
نیاز به عدسی کمکی
گاهی به دلایل مختلف افراد نمی‌توانند تصویر واضحی را روی پردهی شبکیه‌ی چشم خود داشته باشند. این افراد به ضعف بینایی دچار می‌باشند. برای رفع عیب چشم آن‌ها می‌توان از یک عدسی کمکی برای اصلاح دید کمک گرفت. به این عدسی کمکی عینک طبی می‌گویند. با تماشا‌ی ویدیوهای آموزشی علوم پنجم مدرسه مجازی آی نو می‌توانید با نکات امتحانی این مبحث به شیوه‌ای جذاب آشنا شوید.
فعالیت ۳
هدف از این فعالیت مطرح شده در درس چه خبر ۱ علوم پنجم، تعیین دانش‌آموزان دارای ضعف بینایی است. به این منظور لازم است مطابق مراحل زیر پیش بروید:
- صفحه‌ی روزنامه‌ای را به دیوار بچسبانید.
- در فاصله‌ی 30 سانتی‌متری آن را بخوانید.
- کم کم فاصله‌ی دانش‌آموزان را از روزنامه افزایش دهید.
بررسی کنید که کدام دانش‌آموزان در فاصله‌ی کم‌تری نسبت به دانش‌آموزان دیگر می‌توانند روزنامه را واضح بخوانند. توجه داشته باشید که همه‌ی دانش‌آموزان باید بدون عینک روزنامه را بخوانند. در نهایت نتیجه را در جدول زیر یادداشت نمایید:
| فاصله‌ی مناسب برای خواندن (به سانتی‌متر) | ||
|---|---|---|
| کمتر از 30 | حدود 30 | بیش از 30 |
برای مشاهده‌ی یک جسم باید تصویر واضح از جسم روی شبکیه کره‌ی چشم قرار گیرد. در غیر این صورت:
- اگر چشم قادر به دیدن واضح اشیای نزدیک نباشد به دوربینی دچار است.
- اگر چشم قادر به دیدن واضح اشیای دور نباشد به نزدیک بینی مبتلا است.
حفظ سلامت چشم ها
پلک عضوی از بدن است که روی چشم را می‌پوشاند. پلک‌ها از ورود گرد و غبار به چشم جلوگیری می‌کنند. با پلک زدن، اشک روی چشم پخش می‌شود و با این کار همیشه سطح چشم مرطوب می‌ماند. در خلاصه چه خبر ۱ علوم پنجم به روش‌هایی برای حفاظت از چشم‌ها اشاره می‌شود:
- هنگام قرار گرفتن در نور شدید یا آفتاب بهتر است از عینک آفتابی استفاده نمایید.
- برای مطالعه باید کتاب را در فاصله‌ی حدود ۳0 سانتی‌متری از چشم خود قرار دهید.
- هنگام کار با مواد خطرناک باید از عینک ایمنی استفاده نمایید.
- از نزدیک کردن اشیای نوک تیز به چشم خودداری نمایید (اشیای نوک تیز مانند چاقو، چوب، سوزن، سنجاق و …)
- از ضربه زدن به چشم توسط دست، کتاب یا هر وسیله‌ی دیگری خوداری کنید.
شنیدن
برای آن که بدانیم گوش چیست و چگونه می‌شنویم، در چه خبر ۱ علوم پنجم ابتدایی ابتدا با انجام فعالیتی با ساختمان گوش آشنا می‌شویم.
فعالیت ۲: مشاهده گوش
در این فعالیت مطرح شده در چه خبر ۱ علوم پنجم لازم است تا گوش خود را مشاهده کنید. شما قادر به دیدن لاله‌ی گوش و حفره‌ی داخل آن هستید و بقیه‌ی اجزای گوش قابل مشاهده نیستند. گوش دارای ساختمان پیچیده‌ای است که بخشی از آن را می‌توان دید.
نتیجه فعالیت ۲
بخش کوچکی از گوش را می‌توان دید. بیشتر بخش‌های گوش در استخوان سر قرار دارند. این بخش‌ها توسط استخوان سر حفاظت می‌شوند. بخش قابل مشاهده‌ی گوش شامل لاله‌ی گوش و بخش‌های غیر قابل مشاهده‌ی گوش شامل مجرای شنوایی (حفره‌ای در داخل لاله‌ی گوش است)، پردهی گوش (در انتهای مجرای شنوایی قرار دارد)، استخوان‌های کوچک گوش، عصب شنوایی، بخش حلزونی گوش و استخوان سر است.
لاله‌ی گوش مانند یک قیف صداها را جمع‌آوری می‌نماید و از طریق حفره‌ی مجرای شنوایی به داخل گوش می‌فرستد.
فعالیت ۳: بررسی کار لاله گوش
برای انجام این فعالیت ته یک لیوان کاغذی را ببرید و آن را روی گوش خود بگذارید. سپس باید از دوستتان بخواهید جمله‌ای را در لیوان بگوید و سپس همان جمله را در همان فاصله، این بار بدون لیوان تکرار کند. بررسی کنید که در کدام حالت صدا واضح‌تر شنیده می‌شود؟
نتیجه آن است که لاله‌ی گوش به دلیل ساختمان خاصی که دارد، صداها را از محیط جمع‌آوری می‌کند و به مجرای گوش هدایت می‌نماید. تمامی نکات مربوط به این درس در آموزش ویدیویی چه خبر ۱ علوم پنجم مدرسه مجازی آی نو در دسترس شما قرار داده شده‌اند.
چگونه می شنویم؟
آموزش چه خبر ۱ علوم پنجم را با پاسخ به این سوال ادامه می‌دهیم که «چگونه می‌شنویم؟» با برخورد صدا به پردهی گوش، پرده بسته به میزان شدت صدا می‌لرزد. با لرزش پرده، استخوان‌های بسیار کوچک پشت پرده نیز می‌لرزند. لرزش این استخوان‌ها به بخش حلزونی می‌رسد. بخش حلزونی این لرزش را به اعصاب شنوایی منتقل می‌کند. پس از انتقال این پیام به مغز، مغز دستور شنیدن را صادر می‌نماید و ما می‌شنویم.
نیاز به سمعک
به دلایل مختلف ممکن است برخی افراد نتوانند صداها را خوب بشنوند از این رو مجبور به استفاده از سمعک هستند. سمعک می‌تواند به جای گوش، صداها را تقویت کند و به اعصاب شنوایی منتقل نماید. در این صورت فرد کم شنوا قادر به تشخیص این صداها خواهد بود.
حفظ سلامت گوش ها
در درس چه خبر ۱ علوم پنجم برای حفظ سلامت گوش‌ها روش‌های زیر پیشنهاد شده است:
- در مجرای شنوایی، ماده‌ای چرب ترشح می‌شود. این ماده از ورود اشیای خارجی مانند گرد و خاک و حشرات به داخل گوش جلوگیری می‌کند. در صورت افزایش این ماده، ما قادر به خوب شنیدن نخواهیم بود. برای خارج کردن این ماده و شستشوی گوش، فقط باید به پزشک مراجعه نمایید.
- از وارد کردن اشیای نوک تیز (مانند سنجاق، چوب کبریت، مداد و …) به گوش خودداری نمایید.
- در گوش دوستتان داد نزنید. این کار سببب پاره شدن پرده گوش خواهد شد.
- با دست، کتاب یا سایر اشیا به گوش خود یا دیگران ضربه نزنید.
- از هدفون با صدای بلند استفاده نکنید.
- از قرار گرفتن در محل‌های شلوغ با صدای زیاد، خودداری کنید.
برای آموزش اصولی درس ششم علوم می‌توانید از ویدیو آموزشی چه خبر ۱ علوم پنجم مدرسه مجازی آی نو استفاده نمایید.
