ارزشیابی توصیفی چیست؟
یکی از مباحثی که این روزها مطرح شده است درباره ارزشیابی توصیفی می‌باشد. اگر بخواهیم تعریفی از ارزشیابی توصیفی داشته باشیم باید بگوییم به فرایند جمع آوری، تجزیه و تحلیل اطلاعات و تفسیر آنها که حاصل از به کارگیری ابزارهای مختلف آموزشی از جمله آزمون‌های عملکردی، ثبت مشاهدات، بررسی تکالیف و فعالیت‌های دانش‌آموزان و موارد دیگر می‌شود ارزشیابی توصیفی گفته می‌شود.
هدف از این کار ارائه بازخوردهای توصیفی مفید و موثر در جهت هدایت دانش آموزان به سوی تحقق اهداف برتر تحصیلی و رسیدن به آنها می‌باشد. اساس کار در این نوع ارزشیابی بر پایه به دست آوردن اطلاعاتی است که به واسطه آن معلم بتواند در فرایند یادگیری در دانش‌آموزان بهبود ایجاد کند و به واسطه ارزیابی اطلاعات بتواند در کلاس تصمیم‌های مناسبی بگیرد. اساس ارزشیابی توصیفی بر پایه تشخیص ضعف‌ها، قوت‌ها و پیدا کردن مشکلات در فرایند یادگیری و اصلاح و بهبود آن استوار است.
اگر بخواهیم به مهمترین ویژگی این نوع ارزشیابی اشاره کنیم باید به جهت گیری اصلاحی و درمانی آن بپردازیم. زیرا باعث می‌شود تا در موقعیت‌های مناسب معلم و دانش آموز این فرصت را داشته باشند تا تغییرات مطلوبی در روند فعالیت‌های خود ایجاد کنند و در راستای تحقق بهتر اهداف و انتظارات آموزشی حرکت نمایند.
اگر به جایگاه این ارزشیابی کیفی و توصیفی به عنوان یک مقیاس ترتیبی نگاه کنیم می‌توان گفت که این ارزیابی جایگزین نمره خواهد شد. اما به واسطه عملکرد آن کمتر باعث ایجاد رقابت شده و انعطاف پذیری بیشتری خواهد داشت.
ارزشیابی توصیفی ابزاری برای تحول دیدگاه
در معرفی ارزشیابی توصیفی بیان شد که این ارزشیابی به عنوان مقیاسی برای نمره به حساب می‌آید اما در دانش آموزان حساس رقابت ایجاد نمی‌کند. در اینجا نقش معلم بسیار پررنگ می‌باشد زیرا معلم باید بتواند خلاء بازخوردهای توصیفی را پر کرده و دانش آموز را در جهت شناخت وضعیت خود در امر یادگیری دروس هدایت کند.
در گزارشی که بر اساس ارزشیابی توصیفی به والدین ارائه می‌شود به جای اینکه فهرستی از نمرات و دروس گزارش شود پیشرفت تحصیلی دانش آموز به صورت توصیفی از شرح حال وی ارائه خواهد شد. نکته قابل توجه این است که در گزارشات ارائه شده به والدین فقط در مورد وضعیت درسی دانش آموز صحبت نمی‌شود بلکه جنبه‌های مختلف عاطفی، جسمانی و اجتماعی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و پیرامون خلق و خوی دانش آموز نیز صحبت خواهد شد.
به این شکل والدین گزارش کاملی از جنبه‌های مختلف روانی و تحصیلی فرزندشان را دریافت می‌کنند که بسیار ارزشمند است و می‌تواند به والدین در جهت رفع نقاط ضعف دانش آموز کمک کند.
ابزارهای جمع آوری اطلاعات
یکی از ویژگی‌هایی که در این الگوی ارزشیابی می‌توان به آن اشاره کرد درباره ابزارهای جمع آوری اطلاعات می‌باشد که از تنوع مناسبی برخوردار است. این ابزارها علاوه بر آزمون‌های مداد کاغذی، شامل ابزارهای دیگری از جمله پوشه کار، ابزارهای ثبت مشاهده، تکالیف درسی و آزمون‌های عملکردی و خودسنجی نیز می‌باشد.
به کمک این ابزارها معلمان می‌توانند اطلاعات بیشتر و وسیع‌تری از دانش‌آموز به دست آورده و اعتبار اطلاعات نیز به واسطه تنوع ابزارها بیشتر خواهد بود. به این شکل به کمک ارزشیابی توصیفی قضاوت و داوری معلم از دانش‌آموزان واقعی‌تر و منصفانه‌تر می‌گردد.
باید به یک نکته مهم توجه شود که پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان یک امر چند بعدی می‌باشد و اگر بخواهیم قضاوتی عادلانه داشته باشیم باید در کنار مشاهدات کمی به مشاهدات کیفی نیز پرداخته شود و پیشرفت دانش آموزان را نیز مد نظر قرار دهیم.
اگر بخواهیم در یک کلام بگوییم که “ارزشیابی توصیفی چیست؟” باید بگوییم الگوی جدیدی می‌باشد که تلاش آن ایجاد زمینه‌ای برای داشتن کلاس درسی با نشاط‌تر و شاداب‌تر است و این موضوع کمک می‌کند تا دانش آموزان مطالب درسی را عمیق‌تر و بهتر یاد بگیرند.
توجه همه جانبه در ارزشیابی توصیفی
اگر بخواهیم به تعریف ارزشیابی توصیفی بپردازیم باید بگوییم در این ارزشیابی به جای توجه افراطی به آزمون‌های پایانی و نمره‌های امتحانی به روند آموزش و یادگیری در طول سال تحصیلی توجه می‌شود و در کنار آن رشد عاطفی، اجتماعی و جسمانی دانش آموز نیز توسط معلمان مورد توجه و رصد قرار می‌گیرد.
هدف از ایجاد ارزشیابی توصیفی و به کارگیری آن در مدارس پیرامون بهبود کیفیت یادگیری و یاددهی و افزایش بهداشت روانی بیان شده و همچنین باعث ایجاد تغییرات اساسی در نظام ارزشیابی فعلی گردیده است.
از جمله مهمترین تغییراتی که در این نظام ارزیابی ایجاد شده است تغییر مقیاس فاصله‌ای به مقیاس ترتیبی می‌باشد.
این موضوع به این معنی است که به جای استفاده از نمرات صفر تا ۲۰ که به عنوان مقیاس فاصله‌ای مطرح می‌شود گزارش پیشرفت تحصیلی به صورت کلی لحاظ شده و ساختار کارنامه دانش آموزان تغییر می‌کند.
نقش ارزشیابی توصیفی در رشد خلاقیت
یکی از مواردی که می‌توان پیرامون ارزشیابی توصیفی بیان کرد این است که این ارزشیابی چطور می‌تواند در بروز و رشد خلاقیت دانش آموزان تاثیر داشته باشد. پرورش و شکوفایی خلاقیت در دانش‌آموزان یکی از اهداف اساسی آموزش و پرورش به شمار می‌رود و اهمیت آن به ویژه در دوران ابتدایی بسیار زیاد است.
برای اینکه بتوان خلاقیت، هوش، استعداد و مهارت را در دانش‌آموزان افزایش داد تلاش زیادی لازم است اما کافی نیست و باید انگیزه درونی را نیز به آن اضافه کرد تا خلاقیت در کودکان و دانش آموزان شکل بگیرد. باید برای دانش آموزان فرصت‌هایی را ایجاد کرد و مهارت‌هایی را به آنها آموزش داد تا استعدادهایشان شکوفا شود. همین موضوع یکی از علل اصلی اهمیت استفاده از ارزشیابی توصیفی می‌باشد.
در روش‌های آموزش سنتی که مبتنی بر یادگیری مطالب بدون تفکر و توجه به معانی است دانش آموز به شکلی آموزش می‌بیند که صرفاً برای کسب نمره خوب مطالب را بدون توجه به ارتباط بین آنها و بدون تفکر حفظ کند. این موضوع برای انجام کارهای خلاقانه فایده نخواهد داشت.
شیوه‌های سنتی ساختاری انعطاف ناپذیر داشته و محدودیت‌های زیادی را برای دانش آموزان ایجاد می‌کردند و علاوه بر آن تاکید روش‌های سنتی مبنی بر انتقال معلومات و محفوظات بود و این موضوع باعث می‌شد تا جرقه هرگونه رشد فکری، ابتکار و اکتشاف در دانش‌آموز خاموش شود.
به این شکل دانش آموز نمی‌توانست بین مطالبی که آموخته و مسائل بیرونی ارتباطی برقرار کند. در حالی که در سبک آموزش و پرورش باز یا روش فعال تدریس دانش آموز باید بتواند کشف و شهود کرده و فرصت جستجو و کشف مسائل را داشته باشد. ارزشیابی توصیفی سعی کرده با ایجاد تغییر در ساختار نظام ارزشیابی آن را انعطاف پذیرتر نماید و به این شکل با شیوه‌ها و علایق یادگیری متفاوت انطباق پیدا کند.
زیرا به درک این موضوع مهم رسیده است که کودکان در یادگیری فعال به سر می‌برند و باید در کلاس آزاد باشند تا بتوانند آنگونه که دوست دارند مطالب را بیاموزند. البته مسیر یادگیری باید تحت نظارت و راهنمایی معلم قرار بگیرد.
اهداف اصلی در ارزیابی توصیفی
اگر بخواهیم به اهداف اصلی ارزشیابی توصیفی اشاره کنیم باید بگوییم که این روش یادگیری بر پایه تفریح بنا شده است و کودکان در کلاس تشویق می‌شوند تا تجارب و ایده‌های خود را به کلاس آورده و ضمن بیان آنها درباره هدف‌های روزانه خود نیز با معلمان بحث کنند. در این روش آموزشی به کودکان اجازه داده می‌شود تا خودشان تصمیم بگیرند و استقلال کاری داشته باشند. احساس آرامش و دوری از تنش‌ها و فشارهای کسب نمره باعث می‌شود تا خلاقیت کودکان شکوفا شده و یاد بگیرند در مورد مطالب مختلفی که در کلاس مطرح می‌شود به خوبی فکر کنند.
مزایای ارزیابی توصیفی
اگر بخواهیم به مزایای ارزشیابی توصیفی اشاره کنیم می‌توانیم از موارد زیر نام ببریم.
- شناخت بهتر دقیق‌تر و عمیق‌تر از دانش آموز
- کاهش اضطراب نامطلوب و احساس آرامش در کلاس درس
- توجه به تلاش‌ها و فعالیت‌های دانش آموز و بررسی روند رشد او در کلاس
- مشارکت بهتر دانش آموز و والدین
- حمایت بیشتر از دانش آموز و توجه به حقوق او در کلاس
- ایجاد فضای همدلانه در بین دانش آموزان
- بروز تفکر خلاق در دانش آموز
به کارگیری این روش ارزیابی با کاهش استرس همراه بوده و دانش آموز را به یادگیری علاقه‌مند می‌کند.
معایب روش ارزیابی توصیفی
هر روشی مزایا و معایب خودش را دارد و روش ارزشیابی توصیفی نیز از این قاعده مستثنا نمی‌باشد. این روش نیز معایبی دارد که در زیر به آنها اشاره کرده‌ایم.
- محدود شدن دانش آموزان و والدین به ارزیابی توصیفی
- اضطراب آور بودن نمره زمانی که دانش آموز در سال های بعد با آن مواجه می‌شود.
روش ارزیابی توصیفی مزایای بسیار زیادی داشته و در مقابل معایب آن به عنوان یک روش بسیار خوب آموزشی شناخته شده است.
ارزیابی توصیفی در مقطع ابتدایی
ارزشیابی توصیفی در مقطع ابتدایی صورت می‌گیرد و به عنوان یک روش ارزیابی تحصیلی و تربیتی به شمار می‌رود. نحوه این ارزیابی به این صورت است که معلم در پنج گام می‌تواند آن را انجام دهد. این پنج قدم عبارتند از تعیین اهداف و انتظارات، جمع آوری اطلاعات، تحلیل و تفسیر داده‌های به دست آمده، تصمیم گیری و ارائه کارنامه به صورت کیفی.
اگر بخواهیم به یکی از ویژگی‌های این نوع ارزشیابی اشاره کنیم باید بگوییم که در مقطع ابتدایی ارزش‌های پایانی و ارزش‌های فرایندی تغییر می‌کنند و در قدم بعدی نظام عددی نیز تغییر کرده و نمره جایگاهی در کارنامه ندارد.
روش فرایند ارزشیابی توصیفی یک روش نوین ساختار یافته می‌باشد که در راستای ارتقاء سطح کیفی دانش‌آموزان حرکت کرده و باعث می‌شود تا دانش آموزان به یادگیری علوم مختلف علاقمند شده و به این شکل نتایج مثبت و کارآمدی را در پی خواهد داشت.
راهکارهای ارزیابی توصیفی برای حل مشکلات
یکی از راهکارهای ارزشیابی توصیفی در برطرف کردن مشکلات دانش آموزان، ایجاد تغییر در دیدگاه‌ها و نگرش مسئولان، مدیران و والدین نسبت به ارزیابی تحصیلی دانش آموزان می‌باشد. اگر بخواهیم به اصلی‌ترین عوامل ناکارآمدی روش‌های فعلی اشاره کنیم باید از نگاه غلط به هدف‌های پنهان در هر یک از روش‌ها اشاره کنیم که منجر به استفاده نادرست از آنها می‌گردد.
به عنوان مثال برگزاری آزمون اگر با هدف شناخت تغییرات حاصل از یادگیری بوده و بیانگر تلاش و فعالیت معلم، دانش آموز و والدین باشد بسیار خوب است. زیرا در جهت رشد دانش آموز حرکت کرده و برای برنامه‌ریزی مناسب‌تر می‌توان از آن استفاده کرد.
اما بازخوردهای نمره‌ای تاثیر مثبتی روی روند ارتقاء تحصیلی دانش آموز نمی‌گذارد. زیرا نمره می‌تواند به عنوان علامتی مورد استفاده قرار گیرد که باعث ایجاد رفتارهای خوشایند یا ناخوشایند از طرف دوستان، معلمان و اولیا شود. این موضوع می‌تواند در روحیه دانش آموز تاثیر بسیار زیادی بگذارد.
اگر با دیدی باز و دقیق به بازخوردهای نمره‌ای نگاه کنیم مشاهده می‌کنیم که این بازخوردها تاثیری در شناخت نقاط ضعف، قوت، توانمندی‌ها و محدودیت‌های دانش‌آموز ندارد. ولی در مقابل بازخوردهای کیفی وجوه مختلف دانش آموز را بررسی کرده و در یک شرایط آرام به معلم فرصت می‌دهد تا به خوبی دانش آموز را مورد بررسی قرار دهد.
به این شکل ابعاد مختلف دانش آموز به لحاظ جسمی، روحی و روانی تحت بررسی قرار می‌گیرد و می‌توان بازخوردهای دقیقتری از این روش ارزشیابی به دست آورد. در ارزشیابی توصیفی نتیجه با کلمات، عبارات و جملات اعلام می‌گردد و نمره جایگاهی نخواهد داشت. در روش‌های ارزشیابی قدیمی توجهی به علاقه، انگیزه، احساسات، نگرش‌ها، توانایی‌ها، مهارت‌ها، کارهای علمی و غیره نمی‌شد و از آنجایی که هدف اصلی و اساسی در دوره ابتدایی رشد و شکوفایی استعدادهای دانش‌آموزان است استفاده از ارزشیابی توصیفی به عنوان یک راه نجات مطرح می‌شود.
از مزایای بسیار مهمی که در روش ارزشیابی توصیفی وجود دارد می توان به حذف اضطراب ناشی از حضور در جلسات امتحانی اشاره کرد. وقتی مشارکت و همکاری در هر کاری از جمله آموزش اتفاق بیفتد تعهد افراد و به ویژه دانش‌آموزان برای یادگیری افزایش پیدا می‌کند و این اتفاقی است که با به کارگیری ارزشیابی توصیفی شاهد آن بوده‌ایم.
به طور معدود مشاهده می‌شود که دانش آموزان به دلیل مشکلات جدی در توانمندی‌های عقلی و غیره نتوانند در ارزشیابی توصیفی موفق عمل کنند. با توجه به این اصل که هر دانش‌آموزی با توجه به تفاوت‌های فردی به زمان متفاوتی برای یادگیری نیاز دارد به این موضوع پرداخته می‌شود که این گروه از دانش آموزان تکرار پایه داشته باشند.
نحوه بیان نمرات در ارزیابی توصیفی
در بیان گزارش توصیفی از عبارات خیلی خوب، خوب، قابل قبول و نیاز به تلاش بیشتر استفاده می‌شود. عبارت خیلی خوب مربوط به دانش آموزی می‌شود که به اکثر اهداف و انتظارات آن درس یا کتاب رسیده باشد. عبارت خوب مربوط به دانش آموزی است که به حد مطلوب تلاش کرده اما نتوانسته به آن حد از انتظار یا اهداف کتاب برسد.
عبارت قابل قبول به دانش آموزی داده می‌شود که تقریباً نیمی از اهداف و انتظارات کتاب درسی را برآورده کرده است. نیاز به تلاش بیشتر به دانش آموزی اطلاق می‌گردد که به کمتر از نیمی از اهداف و انتظارات کتاب رسیده است. به این شکل والدین می‌توانند از عملکرد دانش آموز مطلع شده و پیشرفت تحصیلی او را مورد بررسی قرار دهند.
اگر بخواهیم معیار نمره را برای این عبارات در نظر بگیریم باید بگوییم نمرات ۱۷ تا ۲۰ در بازه ارزشیابی توصیفی خیلی خوب قرار دارد. نمرات ۱۵ تا ۱۷ در رده خوب، نمرات ۱۰ تا ۱۵ برای رده قابل قبول و نمرات زیر ۱۰ برای نیاز به آموزش و تلاش بیشتر در نظر گرفته می‌شود.
آشنایی با مدرسه مجازی آی نو
اگر بخواهیم از یکی از مدارس مجازی بسیار خوب در کشور نام ببریم باید به مدرسه مجازی آی نو اشاره کنیم. در این مدرسه مجازی پکیج‌های آموزشی از مقطع ابتدایی تا کنکور تهیه شده و در اختیار دانش آموزان قرار می‌گیرد. علاوه بر آن کلاس‌های آمادگی آزمون تیزهوشان نیز برای علاقه‌مندان به شرکت در آزمون مدارس سمپاد موجود است.
تمام دانش آموزان در سراسر کشور می‌توانند با تهیه اشتراک این مدرسه مجازی از امکانات آموزشی آن استفاده کرده و ضمن یادگیری کامل مطالب کتاب درسی از حل تمرینات کتاب و آمادگی برای امتحانات نهایی و جزوات خلاصه نکات کنکوری استفاده کنند. اگر می‌خواهید بهترین پکیج آموزشی را برای فرزندتان تهیه کنید به شما توصیه می‌کنیم با مراجعه به سایت مدرسه مجازی آی نو ضمن آشنایی کامل با موضوع ارزشیابی توصیفی آینده تحصیلی فرزندتان را نیز تضمین کنید.
