انواع نظام تحصیلی در مدارس
بررسی انواع نظام تحصیلی در مدارس ایران نشان می‌دهد که جایگاه‌های آموزش پیش از بنیاد مدارس، شامل مکتب برای آموختن، خواندن و نوشتن، مکتب برای آموزش قرآن و مسایل ابتدایی، آموزش ابتدایی در کاخ‌ها، کتاب فروشی‌ها، خانه‌های دانشمندان، تالار‌های ادبی، بیابان (بادیه) و مسجد بوده است.
مطالعات تاریخی نشان می‌دهد که:
- 700 سال پش از میلاد در ایران، زمان ماد‌ها، آموزش رسمی مخصوص روحانیون وجود داشته است.
- با این‌که در دوران هخامنشی آموزش رسمی ویژه‌ی روحانیون، شاهزادگان و دولت‌مردان بوده است اما مردم ایران در یک آموزش جمعی به پیروی از گفتارهای حکیمانه‌ی زرتشت، گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک را به فرزندان خود آموزش می‌دادند.
- در دوره‌ی هخامنشی آموزش مذهبی، پزشکی، ریاضی و اخترشناسی توسط موبدان در آتشکده‌ها در جریان بود.
- در دوران ساسانیان، دانشگاه جندی شاپور، مهد دانش جهان به شمار می‌آمد.
- در زمان خسرو انوشیروان، آموزش طب ایرانی، یونانی و هندی در بیمارستانی در گندی شاپور رونق یافت.
- در سال 459 هجری قمری فصل تازه‌ای در تاریخ آموزش و پرورش ایران رقم خورد. آموزش همگانی در این سال در رشته‌ی مدارس خواجه نظام الملک در روستا‌ها و شهر‌ها شکل گرفت.
انواع نظام تحصیلی آموزشی ایران
در ادامه به بررسی انواع نظام تحصیلی از اواخر دوران قاجار تا کنون می‌پردازیم. در اواخر دوران قاجار، فعالان حقوق زنان در صدد ساختن مدارس دخترانه بر آمدند. در دوران پهلوی، سواد آموزی توسط ملا‌ها و ملا باجی‌ها در روستا‌ها انجام می‌شد. در شهر‌ها هم آموزشگاه‌های حرفهای تاسیس شدند.
نظام آموزشی در دوران پیش از انقلاب اسلامی شامل دو نوع نظام تحصیلی می‌شد. نظام تحصیلی شامل ابتدایی و دبیرستان (6-6) بود که تا سال 1346 این نظام آموزشی در ایران اجرا می‌شد.
از سال 1346 نظام تحصیلی ایران تغییر یافت و آموزش و پرورش نوین برای پسران و دختران در ایران پایه‌گذاری شد و نظام آموزشی جدید به سه دوره‌ی ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان (5-3-4) تغییر پیدا کرد. این نظام توسط جمهوری اسلامی ایران دنبال شد. بر اساس قانون اساسی ایران، آموزش و پرورش برای همه‌ی کودکان و نوجوانان ایرانی تا دوره‌ی متوسطه رایگان است و دولت وظیفه دارد تا امکان تحصیل را برای همگان از طریق وزارت آموزش و پرورش فراهم سازد. این نظام تحصیلی تا سال 1370 در ایران برقرار بود.
انواع نظام تحصیلی در سه دهه‌ی گذشته
در سه دهه‌ی گذشته ایران با انواع نظام تحصیلی و تغییرات در این نظام‌ها روبه رو بوده است. اما آن‌چه مهم است پاسخ به این سوال است که در میان انواع نظام تحصیلی 5-3-4 یا 5-3–3-1 یا 6-3-3 یا 3-3-3-3 کدام بهتر بود؟ در ادامه به بررسی ویژگی‌های هر یک از این انواع نظام تحصیلی و مدت زمان برقراری آن‌ها می‌پردازیم.
نظام تحصیلی ترمی واحدی
یکی از انواع نظام تحصیلی در ایران، نظام منسوخ شده‌ی ترمی واحدی است. این نظام از سال 1370 در ایران اجرا شد و در سال 1380جای خود را به نظام تحصیلی سالی واحدی داد.
نظام تحصیلی ترمی واحدی (5-3-3-1) شامل سه ترم تحصیلی (ترم مهر، ترم بهمن و ترم خرداد) بود. بازه‌ی زمانی این ترم‌ها از مهر تا بهمن، از بهمن تا خرداد و از خرداد تا شهریور تعیین شده بود.
این نظام در دبیرستان به صورت دو دوره برگزار می‌شد. دوره‌ی اول شامل سه سال تحصیلی بود. با گذراندن این دوره، دانش‌آموز موفق به اخذ مدرک دیپلم می‌شد. دوره‌ی دوم شامل یک سال پیش دانشگاهی و شامل دو ترم تحصیلی می‌شد. این دوره برای کسانی که مایل به ورود به دانشگاه بودند، الزامی بود.
مزایای نظام تحصیلی ترمی واحدی
از مزایای این نظام تحصیلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در این نظام تحصیلی، نمره مهم نبود. اگر دانش‌آموزی موفق به کسب نمره‌ی قبولی نمی‌شد، می‌توانست در ترم بعد درس را بگذراند.
- مدت تحصیل در این نظام آموزشی، کوتاه بود و دانش‌آموزان می‌توانستند خیلی سریع جذب بازار کار شوند.
معایب نظام تحصیلی ترمی واحدی
از معایب نظام تحصیلی ترمی واحدی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در هر ترم، دانش‌آموزان مجبور بودند دروس بسیاری را بگذرانند و فشار تحصیلی بسیار زیاد بود. این موضوع سبب افت تحصیلی برای دانش‌آموزان و افت کیفیت تدریس برای معلمین می‌شد.
- دانش‌آموزان در صورت رد شدن در یک واحد می‌توانستند آن را همراه با دروس سال بعد، امتحان دهند و این موضوع سبب می‌شد دانش‌آموزان از پایه‌ی ضعیفی برخوردار باشند.
- اگر فردی در دروس اصلی رد می‌شد، مشکلات بسیاری را برای سال آینده‌ی تحصیلی پشت سر می‌گذاشت.
نظام تحصیلی سالی واحدی
در سال 1380 دوره‌ی متوسطه «ترمی واحدی» به «سالی واحدی» تغییر یافت. نظام تحصیلی سالی واحدی بین دو نظام تحصیلی ترمی واحدی و نظام جدید 6-3-3 است. در این نظام به دانش‌آموزان اجازه داده می‌شد تا در طول دو ترم، نمره‌ی قبولی را اکتساب نمایند و در صورت عدم قبولی نمی‌توانستند به مقطع بالاتر بروند.
تحصیل در نظام سالی واحدی دارای 5 سال تحصیل در مقطع ابتدایی، 3 سال راهنمایی و 3 سال متوسطه و یک سال پیش دانشگاهی (5-3-3-1) بود. جدا بودن مدارس پیش دانشگاهی از مدارس متوسطه در این نظام تحصیلی، مشکلات عدیده‌ای را به همراه داشت. نظام سالی واحدی در دبیرستان دارای دو دوره است:
- یک دوره‌ی سه ساله که با کسب مدرک دیپلم برای دانش‌آموزان به پایان می‌رسید.
- یک دوره‌ی یک ساله‌ی پیش دانشگاهی برای کسانی که مایل بودند به دانشگاه وارد شوند، در نظر گرفته شده بود.
نظام تحصیلی 6 ساله متوسطه
پس از کسب تجارب بسیار در سال 1388 در رابطه با انواع نظام تحصیلی در ایران، نظام آموزشی به دو دوره‌ی شش ساله‌ی ابتدایی و راهنمایی (6-6) تغییر شکل داد. اما جالب است که این نظام یک سال بیش‌تر دوام نیاورد و دوباره نظام آموزشی به شش سال ابتدایی، سه سال راهنمایی و سه سال متوسطه تغییر یافت.
طرح شش ساله‌ی متوسطه توسط آقای حاجی بابایی وزیر وقت آموزش و پرورش بیان شد. با این که در همان زمان، معاونت‌های آموزش و پرورش به دو معاونت ابتدایی و متوسطه تقسیم شده بود، اما این نظام به سرعت دچار تغییر شد.
مزایای نظام تحصیلی 6 ساله متوسطه
از مزایای نظام آموزشی (6-3-3) می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- یادگیری مهارت‌های بیش‌تر توسط دانش‌آموزان
- استفاده از دروس کاربردی‌تر
- ارتقاء جایگاه معلمین
- حذف کلمات اول راهنمایی و پنجم ابتدایی و کم شدن استرس
معایب نظام تحصیلی 6 ساله متوسطه
از معایب نظام تحصیلی (6-3-3 ) می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کمبود معلم
- هم دوره بودن بچه‌های سال اول با افراد با مقاطع بالاتر
- کمبود فضای آموزشی
- شتاب زدگی بیش از حد در این نظام آموزشی
نظام تحصیلی 4 ساله متوسطه
نظام آموزشی 4 ساله متوسطه از سال 1346 در ایران پایه‌گذاری شد. در این نوع نظام آموزشی، دوره‌ی ابتدایی 5 سال، دوره‌ی راهنمایی 3 سال و دبیرستان 4 سال به طول می‌انجامید. در سال 1370، شورای عالی آموزش و پرورش تصمیم گرفت تا دوره‌ی پیش دانشگاهی را از دوره‌ی متوسطه جدا کند و به اصطلاح نظام جدید تحصیلی 5-3-3-1 شکل گرفت.
نظام تحصیلی متوسطه 3-3-6
از انواع نظام تحصیلی در ایران، نظام 5-3-3-1 است. به این ترتیب، نظام تحصیلی با 5 سال ابتدایی، 3 سال متوسطه، سه سال متوسطه 2 و یک سال پیش دانشگاهی شکل گرفت. این اتفاق در سال 1383 با جدا شدن مراکز پیش دانشگاهی از مدارس متوسطه به عنوان نظام تحصیلی در ایران برقرار شد و تا سال 1389 یکی از انواع نظام تحصیلی در ایران به شمار می‌رفت.
دلایل متعددی سبب شکل گرفتن این نظام آموزشی بود. در دهه‌ی 70، تعداد دانش‌آموزان متوسطه از حدود 9/1 میلیون نفر به 5 میلیون نفر افزایش یافت. به این ترتیب، 270 هزار نفر به 700 هزار نفر دانش آموخته‌ی دیپلمه اضافه شد.
به این ترتیب با یک حساب و کتاب ساده، 80 درصد از دانش‌آموختگان دیپلم از راهیابی به دانشگاه بازمی‌ماندند. از این رو، تصمیم گرفته شد که بسیاری از دانش‌آموزان در سال یازدهم با اخذ دیپلم به آموزش‌های حرفهای رو آورند و جذب بازار کار شوند.
انواع دیپلم
در ایران چهار نوع دیپلم وجود دارد. در ادامه درباره‌ی این چهار نوع دیپلم شرح مختصری می‌دهیم:
دیپلم نظام قدیم
کسانی که قبل از سال 1379 فارغ‌التحصیل شده‌اند، پس از طی 4 سال دوره‌ی دبیرستان، موفق به اخذ دیپلم نظام قدیم شده‌اند.
دیپلم نظری و پیش دانشگاهی
دیپلم نظری مدرکی است که پس از طی دوره‌ی سه ساله در رشته‌های ریاضی، تجربی و انسانی به دانش‌آموزان داده شده است. کسانی که مایل به قبولی در دانشگاه باشند باید مدرک پیش دانشگاهی خود را دریافت کرده باشند. مدرک پیش دانشگاهی در رشته‌ی ریاضی، تجربی، انسانی، هنر و زبان صادر می‌شود.
دیپلم فنی
در پایان سال اول دبیرستان در هنگام انتخاب رشته، اگر دانش‌آموزان به هنرستان روند و دو سال در رشته‌هایی که در دبیرستان ارائه نمی‌شوند، تحصیل کنند، موفق به دریافت دیپلم فنی حرفهای و کاردانش می‌شوند.
دیپلم نظام جدید
افرادی که با نظام تحصیلی 6-3-3 موفق به اخذ دیپلم می‌شوند، دیپلم آن‌ها «دیپلم نظام جدید» نامیده می‌شود. لازم به ذکر است که آموزش و پرورش در صدد ایجاد یک نظام تحصیلی جدید (3-3-3-3) می‌باشد.
