درس دهم: خاک با ارزش علوم پنجم
درس دهم: خاک با ارزش علوم پنجم، درباره‌ی انواع خاک و ویژگی‌های آن‌ها، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار شما دانش‌آموزان پایه‌ی پنجم قرار می‌دهد. زندگی ساکنان کره‌ی زمین وابستگی زیادی به خاک دارد. از این رو شناخت و استفاده‌ی به موقع از انواع خاک، می‌تواند تاثیر به‌سزایی در بهبود زندگی ما داشته باشد.
خاک
برای این‌که بدانیم خاک چگونه به وجود می‌آید، در آغاز آموزش خاک با ارزش علوم پنجم، فعالیتی در رابطه با چگونگی تشکیل انواع خاک را انجام می‌دهیم.
فعالیت 1
در این فعالیت مطرح شده در درس خاک با ارزش علوم پنجم قصد داریم تا به این سوال پاسخ دهیم که «انواع خاک چگونه به وجود می‌آیند؟» به این منظور باید مطابق مراحل زیر پیش بروید:
- سنگ‌های مختلفی را تهیه کنید.
- سنگ‌ها را از نظر ظاهری بررسی نمایید.
- هر سنگ را داخل قوطی فلزی قرار دهید و در قوطی را ببندید.
- قوطی‌ها را تکان دهید.
- پیش‌بینی کنید که کدام سنگ‌ها تغییر می‌کنند.
- در قوطی‌ها را باز کنید.
- بررسی نمایید که آیا همه‌ی سنگ‌ها خرد شده‌اند؟
- مشخص نمایید آیا خصوصیات خرده سنگ‌ها (خاک) حاصل با سنگ اولیه متفاوت است؟
- بررسی کنید که آیا همه‌ی ذرات خرده سنگ‌ها یکسانند؟
با مشاهده‌ی ویدیو آموزشی خاک با ارزش علوم پنجم مدرسه مجازی آی نو می‌توانید به فراگیری اصولی این درس بپردازید.
نتیجه فعالیت 1
می‌توانیم از فعالیت مطرح شده، به این نتیجه دست یابیم که خاک طی سالیان دراز از خرد شدن سنگ‌ها به وجود می‌آید. پس از خرد شدن سنگ‌ها بر اثر عوامل مختلف فیزیکی و تغییرات شیمیایی، خاک ایجاد می‌شود.
چه عواملی در خرد شدن سنگ ها اثر دارند؟
در کره‌ی زمین حجم بسیاری از انواع خاک موجود است. درادامه‌ی درس خاک با ارزش علوم پنجم درمی‌یابیم که دو عامل گیاهان و تغییر دما از عوامل مهم خرد شدن سنگ‌ها هستند.
اثر گیاهان بر خرد شدن سنگ ها
با انجام کاوشگری زیر، قصد داریم شما را متوجه یکی از مهم‌ترین نکات خاک با ارزش علوم پنجم نماییم. جالب است بدانید که گیاهان با وجود ظرافت و شکنندگی، قادر به متلاشی کردن سنگ‌های سخت می‌باشند.
کاوشگری 1
در این کاوشگری برای این که بدانید چگونه گیاهان موجب تشکیل خاک می‌شوند، باید طبق مراحل زیر عمل نمایید:
- مقداری خاک رس را با افزایش آب به گل رس تبدیل نمایید.
- گل رس را به صورت گلوله‌های کوچک درآورید و در جایی قرار دهید تا خشک شوند.
- حدود یک سوم گلدان را از گلوله‌های رسی خشک پر نمایید.
- روی آن ابتدا یک لایه ماسه و سپس مقداری خاک باغچه اضافه کنید.
- دانه‌ی لوبیایی را که از شب قبل خیسانده‌اید، در این گلدان بکارید.
- هر روز با آب‌فشان به گلدان آب دهید.
در نهایت پس از چهار هفته گلدان را بشکنید و مشاهدات خود را یادداشت کنید.
نتیجه کاوشگری 1
اکنون می‌توانیم در ادامه‌ی درس خاک با ارزش علوم پنجم به این نتیجه دست یابیم که با رشد گیاهان، ریشه‌‌ی آن‌ها به داخل شکاف سنگ‌ها نفوذ می‌کند، در این شکاف‌ها بزرگ می‌شود و برای داشتن فضای بیشتر برای رشد، سنگ‌ها را خرد می‌کند.
اثر تغییر دما بر خرد شدن سنگ ها
در ادامه‌ی درس خاک با ارزش علوم پنجم ابتدایی با انجام یک فعالیت اثر تغییر دما بر خرد شدن سنگ‌ها بررسی می‌شود.
فعالیت 2
با انجام این فعالیت شما می‌توانید به علت خرد شدن سنگ با تغییر دما پی می‌برید. البته در این فعالیت به جای سنگ، بطری پلاستیکی خرد می‌شود. این فعالیت را می‌توانید با طی مراحل زیر انجام دهید:
- یک بطری پلاستیکی را از آب پر کنید و در آن را محکم ببنیدید.
- بطری را در فریزر بگذارید.
- وقتی آب داخل آن کاملا یخ زد، بطری را از فریزر خارج نمایید.
در نهایت باید مشاهده‌ی خود را یادداشت کنید.
نتیجه فعالیت 2
پس از انجام فعالیت 2 درس خاک با ارزش علوم پنجم به این نتیجه دست می‌یابیم که آب در اثر یخ زدن، افزایش حجم می‌یابد و نیاز به جای بیشتر دارد. از این رو برای داشتن فضای بیشتر، ظرف خود را می‌شکند. در کوهستان‌ها، این اتفاق در مراحل زیر می‌افتد:
- آب به داخل حفرات سنگ‌ها نفوذ می‌کند.
- آب در اثر تغییر دما یخ می‌زند و حجم آن افزایش می‌یابد. به این ترتیب به دو طرف سنگ فشار می‌آورد.
- در نهایت نیز سنگ شکسته می‌شود.
انواع خاک
در کره‌ی خاکی ما انواع سنگ‌ها یافت می‌شوند. از این رو انواع خاک با کاربرد‌های متفاوت وجود دارند. با انجام یک فعالیت با تفاوت‌های خاک باغچه، خاک رس و ماسه آشنا می‌شوید.
فعالیت 3
با انجام این فعالیت قصد داریم با تفاوت‌های انواع خاک آشنا شویم. برای انجام این فعالیت درس خاک با ارزش علوم پنجم می‌توانید طبق مراحل زیر پیش روید:
- مقداری از سه نوع خاک شامل خاک رس، خاک باغچه و ماسه را روی سه برگ کاغذ بریزید.
- سه لیوان را تا نیمه آب بریزید.
- از هر یک از این سه نوع خاک، مقداری را در هر لیوان بریزید (توجه داشته باشید سطح خاک نباید بالاتر از آب لیوان باشد).
- خاک هر لیوان را خوب با آب مخلوط کنید و اجازه دهید ته نشین شود (مدتی باید لیوان‌ها در جایی باشند که تکان نخورند).
سپس لازم است تا به سوالات زیر پاسخ دهید:
- کدام لیوان دارای گل و لای بیشتری است؟
- مواد موجود در کدام لیوان زودتر ته‌نشین می‌شود؟
- اگر مواد روی هر لیوان را جداگانه زیر ذره‌بین بررسی نمایید، چه چیز‌هایی می‌بینید؟
- آیا اجزای سه خاک مشابه هستند؟
در نهایت باید نتیجه آن‌چه مشاهده نمودید را بنویسید و جدول زیر را پر کنید.
| نمونه‌های خاک | رنگ | اندازه‌ی ذره‌ها (ریز یا بسیار ریز) |
|---|---|---|
| خاک رس | ||
| خاک باغچه | ||
| ماسه |
نتیجه فعالیت 3
پس از انجام فعالیت 3 درس خاک با ارزش علوم پنجم به نتایج زیر دست می‌یابیم:
- هر چه خاک دارای ذرات ریزتر باشد، این ذرات آب را بیشتر گل‌آلود می‌کنند و دیرتر ته‌نشین می‌شوند.
- هر چه خاک دارای ذرات درشت‌تر باشد، این ذرات زودتر ته‌نشین می‌شوند.
- خاک باغچه دارای اجزایی است که برای رشد گیاه مناسب می‌باشند.
گیاخاک
برگ درختان در پاییز به زمین می‌ریزند و این برگ‌ها در طی زمستان در اثر نفوذ آب، یخ زدن آب و تغییرات فیزیکی و شیمیایی پوسیده می‌شوند. به تدریج در اثر پوسیده شدن، از برگ‌ها خاک تشکیل می‌شود. منشا این خاک، گیاه است از این رو، آن را گیاخاک می‌نامند.
فعالیت 4
با انجام این فعالیت می‌توانید خودتان گیاخاک تهیه نمایید دقت کنید که لازم است قبل از انجام این فعالیت و کار کردن با خاک، حتما از دستکش یک بار مصرف و بیلچه استفاده نمایید و پس از انجام فعالیت، دست‌های خود را با آب و صابون بشویید. برای انجام این فعالیت لازم است تا طبق مراحل زیر پیش بروید:
- کمی خاک در گلدانی بریزید.
- مقداری برگ یا باقیمانده‌ی سبزیجات را روی خاک قرار دهید.
- روی آن را با خاک بپوشانید.
- خاک را مدت 2 تا 3 هفته مرطوب نگه دارید.
- پس از سه هفته، خاک روی سبزیجات را کنار بزنید.
در نهایت باید مشاهده‌ی خود را یادداشت نمایید.
نتیجه فعالیت 4
پس از انجام فعالیت 4 درس خاک با ارزش علوم پنجم نتیجه می‌گیریم که باقی مانده‌ی گیاهان در خاک با گذشت زمان می‌پوسند. این مواد تبدیل به یک مخلوط تیره رنگی می‌شوند که به آن گیاخاک می‌گویند. در گیاخاک مواد غذایی برای رشد گیاهان موجود است.
نفوذ آب در خاک
در ادامه‌ی تدریس خاک با ارزش علوم پنجم، به یکی از مهم‌ترین پدیده‌های طبیعی اشاره می‌نماییم. این پدیده، قابلیت نفوذ آب در خاک است. پیشنهاد می‌کنیم فعالیت 5 را برای درک بهتر این موضوع انجام دهید. از طرفی می‌توانید با مشاهده‌ی ویدیوهای آموزشی علوم تجربی پنجم مدرسه مجازی آی نو، این مبحث را به شیوه‌ای جذاب بیاموزید.
فعالیت 5
با انجام این فعالیت شما به بررسی تفاوت سرعت نفوذ آب در انواع خاک می‌پردازید. برای انجام این فعالیت می‌توانید طبق مراحل زیر عمل نمایید:
- سه لیوان یک‌بار مصرف آماده کنید.
- ته لیوان‌ها را سوراخ کنید.
- برچسب‌ها را به لیوان‌ها بچسبانید و نام هر یک از خاک‌ها را روی آن‌ها بنویسید.
- در هر سه لیوان به مقدار مساوی از خاک باغچه، خاک رس و ماسه بریزید.
- سه ظرف که قبلا با خط‌کش نشانه‌گذاری شده است را زیر هر یک از لیوان‌ها قرار دهید.
- با دو نفر از دوستان‌تان، به صورت همزمان و به مقدار مساوی در این سه لیوان آب بریزید.
- نتیجه‌ی مشاهده‌ی خود را در زمان‌های 15، 20 و 30 دقیقه پس از آبیاری بنویسید.
در نهایت لازم است تا مقدار آب خارج شده در هر لیوان را اندازه‌گیری نمایید و در جدول زیر یادداشت کنید.
| نوع خاک | میزان آبی که از خاک خارج می‌شود | ||
|---|---|---|---|
| در 15 دقیقه | در 20 دقیقه | در 30 دقیقه | |
| خاک رس | |||
| خاک باغچه | |||
| ماسه | |||
نتیجه فعالیت 5
پس از انجام فعالیت، باید نتایج به دست آمده را روی نمودار ستونی نمایش و به سوالات زیر پاسخ دهید.
- آب در کدام خاک بیشتر نفوذ می‌کند؟
- کدام خاک آب یشتری در خود نگه می‌دارد؟
- کدام خاک برای کشاورزی مناسب‌تر است؟
با آموزش ویدیویی خاک با ارزش علوم پنجم مدرسه مجازی آی نو می‌توانید با نکات مهم این مبحث به شیوه‌ای جذاب آشنا شوید.
فرسایش خاک
خلاصه خاک با ارزش علوم پنجم را با توضیحاتی در مورد فرسایش خاک به پایان می‌بریم. با گذشت زمان، آب و باد، مقداری خاک را با خود جا‌به‌جا می‌کنند. به این پدیده، فرسایش خاک می‌گویند. فرسایش خاک به کشاورزان خسارات فراوانی می‌رساند.
یادگیری آسان با ویدیوهای آی نو
با این که در حال حاضر روش‌های مختلفی برای فراگیری دروس وجود دارد اما از بهترین شیوه‌ها می‌توان به یادگیری از طریق مشاهده ویدیوهای آموزشی اشاره کرد. از جمله مهم‌ترین مزایای ویدیوهای آموزشی مدرسه مجازی آی نو می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- امکان دسترسی به فیلم‌های آموزشی در هر زمانی از شبانه‌روز
- امکان دسترسی به ویدیوها از هر مکانی به شرط اتصال به اینترنت و دارا بودن یک تلفن همراه هوشمند، لپ‌تاپ یا تبلت
- عدم محدودیت در تعداد دفعات پخش ویدیو
- امکان یادداشت خلاصه درس خاک با ارزش علوم پنجم و سایر دروس کتاب علوم پنجم و مابقی کتاب‌های درسی پنجم تا دوازدهم
