درس پنجم: زمین پویا علوم ششم
در درس چهارم علوم ششم با امواج لرزه‌ای آشنا شدیم. در درس پنجم: زمین پویا علوم ششم از چگونگی ایجاد زمین لرزه آگاهی می‌یابیم. زمین لرزه یکی از پدیدههای طبیعی است که با آزاد شدن انرژی درونی زمین همراه خواهد بود. رخ دادن این پدیده برای ما همراه با خسارات جانی و مالی فراوانی است. برای مقابله با پدیدههای طبیعی نظیر زمین لرزه، آتش فشان، سیل و … باید این رخدادها را بشناسیم و سبک زندگی خود را طوری با آنها هماهنگ کنیم که هنگام وقوع با کمترین خسارات مواجه شویم.
زمین لرزه چگونه به وجود می آید؟
تدریس زمین پویا علوم ششم با انجام آزمایش و کاوشگری در رابطه با چگونگی به وجود آمدن زمین لرزه، آغاز می‌شود.
آزمایش 1
برای انجام این آزمایش مطرح شده در درس زمین پویا علوم ششم لازم است تا مراحل زیر را طی نمایید:
- یک عدد تخم مرغ را آب پز کنید.
- پوست تخم مرغ را آرام جدا کنید.
- با انگشت خود روی سفیده‌ی تخم مرغ پخته فشار بیاورید.
- بررسی کنید که عکس‌العمل سفیده‌ی تخم مرغ چیست؟ این ویژگی را به کلاس گزارش نمایید.
- تخم مرغ را از وسط با چاقو نصف کنید. آیا شباهتی بین داخل تخم مرغ و لایه‌های زمین می‌بینید؟
کاوشگری
با انجام این کاوشگری ارائه شده در درس زمین پویا علوم ششم به این نتیجه می‌رسیم که برخی قسمت‌های سنگ کره‌ی زمین شکننده هستند و پس از شکستن، امواج لرزه‌ای ایجاد می‌کنند. برای انجام این آزمایش لازم است تا طبق مراحل زیر پیش بروید:
- یک قطعه چوب خشک و یک قطعه چوب تر یکسان با قطر تقریب 1 سانتی‌متر و طول 70 سانتی‌متر تهیه نمایید.
- چوب‌ها را طوری به میز ببندید که فاصله‌ی هر دو چوب از سر میز یکسان باشد.
- به سر هر یک از چوب‌ها با یک نخ، وزنه‌ی 200 گرمی آویزان نمایید (طول نخ وزنه‌ها و فاصله‌ی وزنه‌ها از انتهای چوب‌ها نیز باید یکسان باشد).
- وضعیت فاصله‌ی وزنه را از زمین برای هر دو چوب اندازه‌گیری و یادداشت نمایید.
- آزمایش را با وزنه‌های سنگین‌تر 300 و 350 گرمی تکرار نمایید و مشاهدات خود را در جدول زیر یادداشت کنید.
| جرم وزنه (گرم) | 200 | 300 | 350 |
|---|---|---|---|
| فاصله‌ی وزنه تا زمین (سانتی‌متر) | چوب خشک | ||
| چوب تر |
نتیجه کاوشگری
این آزمایش نشان می‌دهد که مواد تشکیل دهنده‌ی زمین در برخی قسمت‌ها شکننده هستند. در صورتی که به این بخش‌ها نیرو وارد شود، شکسته می‌شوند و انرژی حاصل از شکستن آنها به صورت زمین لرزه به سطح زمین می‌رسد. این انرژی سبب ایجاد تغییرات بسیاری در سطح زمین می‌شود.
در نهایت باید جدول اثرات حاصل از زمین‌لرزه را با توجه به مورد ذکر شده تکمیل نمایید:
| اثرات حاصل از زمین لرزه | ||
|---|---|---|
| بهداشتی | ساختمانی | اجتماعی |
| آلودگی آب‌ها | ........................... | از دست دادن عزیزان |
| ........................... | ........................... | ........................... |
| ........................... | ریزش آوار | ........................... |
| ........................... | ........................... | ........................... |
| شیوع بیماری‌های واگیر | ........................... | بیکاری |
| ........................... | شکستن سد | ........................... |
| ........................... | ........................... | ........................... |
لازم به ذکر است که سالانه حدود 10000 زمین لرزه‌ی خفیف در کشور ایران روی می‌دهد. این زمین لرزه‌ها با تخلیه‌ی انرژی درونی زمین از بروز زمین‌لرزه‌های بزرگ با شدت زیاد جلوگیری می‌کنند. با تماشای ویدیو آموزشی زمین پویا علوم ششم مدرسه مجازی آی نو می‌توانید با نکات مهم این مبحث آَشنا شوید.
احتمال وقوع زمین لرزه در کجا بیشتر است؟
در ادامه‌ی آموزش زمین پویا علوم ششم احتمال وقوع زمین لرزه در مناطق مختلف را با مثالی توضیح می‌دهیم. اگر در حادثه‌ای، استخوان پای فردی آسیب ببیند، پس از بهبود در صورت وارد آمدن فشار مجدد به این استخوان، احتمال بسیاری وجود دارد که دوباره بشکند.
در کره‌ی زمین نقاطی وجود دارند که زلزله‌خیز نامیده می‌شوند. در این نقاط قبلا زمین در اثر زمین لرزه شکسته شده است. جابه‌جایی این نقاط با زمین لرزه آسان‌تر صورت می‌گیرد. از این رو در این نقاط، احتمال وقوع زلزله بیشتر است. نکات مهم این مبحث را می‌توانید از طریق مشاهده‌ی ویدیوهای آموزشی علوم ششم مدرسه مجازی آی نو بیاموزید.
مدیریت زمین لرزه
از آن‌جا که زمین لرزه یک پدیده‌ی طبیعی است. باید اقداماتی را قبل از وقوع، هنگام رخداد و پس از آن انجام دهیم. در این رابطه لازم است تا جدول زیر را تکمیل نمایید.
| اقدامات قبل از وقوع زمین لرزه | اقدامات هنگام وقوع زمین لرزه | اقدامات بعد از وقوع زمین لرزه |
|---|---|---|
| مقاوم سازی ساختمان‌ها | حفظ خونسردی | کمک به مصدومین |
| پناه‌گیری مناسب | ||
| برگزاری مانور زمین لرزه | ||
| توجه به پیام‌های مسئولین | ||
| کمک به افراد کم‌توان |
در نهایت باید با تحقیق در مورد زمین‌لرزه‌های 50 سال اخیر ایران در مورد محل وقوع و خسارت‌های وارده، گزارشی را به کلاس ارائه دهید.
ساختمان کوه آتش فشان
خلاصه زمین پویا علوم ششم را با بررسی ساختمان کوه آتش‌فشان ادامه می‌دهیم. کوه آتش فشان یکی از عوامل طبیعی برای خروج مواد مذاب داخل زمین است. کوه‌های آتشفشانی معمولا دارای قسمت‌های زیر هستند:
مخروط آتش‌فشان
در درس زمین پویا علوم ششم بیان شده که در اثر آتش فشان ابتدا مقداری مواد جامد و سنگ‌ها از دهانه به بیرون می‌ریزند. این مواد، مخروط آتشفشانی را ایجاد می‌کنند.
دهانه
در قسمت مرکز مخروط آتشفشانی، دهانه‌ای وجود دارد که گدازه‌های آتشفشانی (مواد مذاب) از آن خارج می‌شوند. برای مشاهده‌ی پدیده‌ی آتشفشانی لازم است تا فعالیت زیر را انجام دهید:
فعالیت 1
برای مشاهده‌ی آتش‌فشان در قابلمه‌ی برنج در حال جوش لازم است مطابق مراحل زیر پیش روید:
- در هنگام پختن برنج در کنار مادرتان، جوشیدن برنج را مشاهده نمایید.
- با کم و زیاد کردن شعله به وضعیت جوشیدن و خروج بخار از وسط مخروط‌های داغ توجه کنید.
برنج در حال جوشیدن وضعیت مشابهی با جوشش مواد مذاب داخل زمین دارد.
فعالیت 2
در مرحله‌ی بعد آزمایش کوه آتش‌فشان (این آزمایش حتما باید در حضور معلم انجام گیرد) را انجام خواهیم داد. برای انجام آزمایش لازم است تا طبق مراحل زیر پیش روید:
- مقداری خاک رس را با آب مخلوط و گل رس تهیه نمایید.
- گل را به شکل یک مخروط با دهانه‌ی فرو رفته در آورید.
- اجازه دهید تا گل خشک شود.
- مقداری آمونیوم دیکرومات را در دهانه‌ی آن بریزید.
- با نظارت معلم، با کبریت زدن به دهانه‌ی آن، آتش‌فشان را از نزدیک مشاهده نمایید.
توجه داشته باشید که این آزمایش نباید در جای بسته انجام شود. هنگام انجام این آزمایش باید از دستکش استفاده کنید.
انواع آتش فشان ها
موادی که از دهانه‌ی آتش‌فشان خارج می‌شوند شامل انواع مواد گاز، مایع و جامد است. اما آتش‌فشان‌ها از نظر فعالیت به سه دسته تقسیم می‌شوند:
آتش فشان فعال
آتشفشانی که در سال‌های اخیر مواد آتشفشانی گاز، مایع و جامد از دهانه‌ی آن خارج شده است، آتش‌فشان فعال نام دارد.
آتش فشان نیمه فعال
آتشفشانی که سالها است که از دهانه‌ی آن فقط گاز خارج می‌شود، آتش‌فشان نیمه فعال نامیده می‌شود.
آتش فشان خاموش
آتشفشانی که هیچ نوع ماده‌ای از دهانه‌ی آن خارج نمی‌شود، آتش فشان خاموش نام دارد.
در ادامه‌ی درس زمین پویا علوم ششم از دانش‌آموزان خواسته می‌شود تا در مورد آتش‌فشان‌های اخیر و برخی سنگ‌های آتشفشانی اطلاعاتی جمع آوری نمایند. در این راستا لازم است تا دو فعالیت زیر را انجام دهید:
- در مورد آتش‌فشان‌هایی که در سال‌های اخیر اتفاق افتاده است، اطلاعاتی جمع‌آوری نمایید.
- در مورد کاربرد چند نوع سنگ آتشفشانی مانند پوکه‌ی معدنی و سنگ پا گزارشی به کلاس ارائه دهید.
تولید یکی از گازهای آتش فشانی
مهمترین گازهای خروجی از دهانه‌ی آتش‌فشان‌ها، بخار آب و کربن دی اکسید هستند. برای تولید یکی از گازهای آتشفشانی در درس زمین پویا علوم ششم، آزمایش 2 طراحی شده است. این آزمایش را باید در حضور معلم خود انجام دهید.
آزمایش 2
برای انجام این آزمایش مطرح شده در درس زمین پویا علوم ششم لازم است تا مراحل زیر را طی نمایید:
- مقداری جوش شیرین را در یک لیوان بریزید.
- مقداری سرکه را به محتویات لیوان اضافه نمایید.
- مشاهدات خود را یادداشت نمایید.
در نهایت بررسی کنید که نوع گاز حاصل چیست؟
فواید آتش فشان ها
در ادامه‌ی زمین پویا علوم ششم ابتدایی به این سوال پاسخ می‌دهیم که آیا آتش‌فشان‌ها فقط به ما خسارت می‌رسانند و فایده‌ای برای ما ندارند؟ برای پاسخ به این پرسش لازم است تا جدول زیر را تکمیل نمایید.
| فواید آتش‌فشان‌ها | ضررهای آتش‌فشان‌ها |
|---|---|
| ........................... | انتشار گازهای سمی |
| ........................... | ........................... |
| تشکیل دریاچه | ........................... |
| توسعه‌ی گردشگری | ریزش باران‌های اسیدی |
| ........................... | ........................... |
| ایجاد زمین‌های کشاورزی حاصل‌خیز | ایجاد سونامی |
از مهمترین نکات زمین پویا علوم ششم می‌توان به این نکته اشاره نمود که ساکنانی که در مناطق آتشفشانی زندگی می‌کنند با رعایت موارد ایمنی می‌توانند از خود در مقابل این پدیده‌ی طبیعی حفاظت نمایند. به نظر شما این موارد چه هستند؟ لازم است تا گزارشی از این موارد را به کلاس ارائه دهید.
فراگیری آسان علوم ششم با آی نو
بهره بردن از آموزش ویدیویی زمین پویا علوم ششم مدرسه مجازی آی نو یکی از بهترین و مقرون به صرفه‌ترین راه‌های فراگیری این درس است. شما می‌توانید همه‌ی درس‌های پایه‌ی ششم را همراه با اساتید حرفه‌ای در مدرسه مجازی آی نو بیاموزید.
