مطالعه آسان مبحث زیستگاه علوم چهارم
موجودات زنده برای زندگی کردن نیاز به زیستگاه مناسب دارند. درس زیستگاه علوم چهارم به بررسی عواملی می‌پردازد که باید در یک زیستگاه وجود داشته باشند تا موجود زنده بتواند در آن به زندگی خود ادامه دهد. مهم‌ترین مطالبی که در خلاصه درس زیستگاه علوم چهارم مدرسه مجازی آی نو مورد بحث قرار می‌گیرد به شرح زیر است:
- بررسی شرایط یک زیستگاه مناسب
- وابستگی غذایی موجودات زنده به یکدیگر
- زنجیره غذایی
- شبکه غذایی
- گوناگونی زیستگاه‌ها
- حفظ زیستگاه‌ها
درس سیزدهم: زیستگاه علوم پایه چهارم
تدریس زیستگاه علوم چهارم با تصویری از یک بوستان زیبا آغاز می‌شود. بوستان، زیستگاهی مناسب برای بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی است.
به نظر می‌رسد که گیاهان متنوع و انواع جانوران کوچک در این محیط از زندگی خود راضی هستند. این موجودات زنده در بوستان نفس می‌کشند، حرکت می‌کنند، غذا می‌خورند، رشد می‌کنند و می‌توانند تولید مثل کنند. به همین دلایل می‌توان گفت که بوستان، یکی از زیستگاه‌هایی است که شامل موجودات زنده، غیر زنده، گیاهان و جانوران می‌باشد.
اما آیا می‌توانید در ادامه تدریس درس زیستگاه علوم چهارم، چند موجود زنده و غیر زنده را که در بوستان وجود دارند، معرفی کنید؟
بررسی شرایط یک زیستگاه مناسب
یک زیستگاه مناسب شامل موجودات غیر زنده مانند خاک، هوا، آب، نور خورشید و … و موجودات زنده مانند گیاهان و جانورانی است که می‌توانند در این زیستگاه غذا بخورند، آب کافی بنوشند، تنفس کنند، از نور کافی بهره‌مند شوند، رشد و حرکت کنند و تولید مثل داشته باشند.
در ادامه‌ی آموزش زیستگاه علوم چهارم، فعالیت زیر طراحی شده است. با انجام این فعالیت می‌توانید به برخی نکات پی ببرید. به عنوان مثال آیا می‌دانید در یک زیستگاه چه موجودات زنده و غیر زندهای وجود دارند؟ در ادامه درس زیستگاه علوم چهارم لازم است تا موجودات زنده و غیر زنده‌ی یک زیستگاه را طبقه‌بندی کنید.
فعالیت اول درس سیزدهم
برای انجام این فعالیت لازم است با بزرگتر خود به بوستان نزدیکی بروید و فهرستی از موجوداتی که مشاهده می‌کنید را تهیه کنید. پس از تهیه‌ی فهرست لازم است تا:
- ابتدا موجودات زنده و غیر زنده را در جدول شماره‌ی 1 طبقه‌بندی کنید.
- در ادامه، در جدول شماره‌ی 2 موجودات زنده را در دو گروه جانوران و گیاهان طبقه‌بندی نمایید.
در ضمن باید توجه داشته باشید که نباید به موجودات زنده و غیر زندهای که در در بوستان زندگی می‌کنند، آسیب برسانید.
| جدول شماره 1 | |
|---|---|
| زنده | غیر زنده |
| ملخ | سنگ |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
| جدول شماره 2 | |
|---|---|
| گیاهان | جانوران |
| درخت بید | ملخ |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
در ادامه‌ی آموزش زیستگاه علوم چهارم لازم است تا پس از تکمیل کردن جدول شماره‌ی 1 و 2، درباره‌ی غذای جانورانی که در جدول شماره‌ی 2 نام برده‌اید، اطلاعاتی را در جدول زیر وارد کنید.
| نام جانور | غذا |
|---|---|
| ملخ | برگ گیاه |
| گنجشک | کرم خاکی، دانه‌ی گیاهان و حشرات |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
| .......... | .......... |
اکنون با توجه به اطلاعاتی که در درس زیستگاه علوم چهارم کسب نموده‌اید، لازم است تا به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:
- کدام جانوران از گیاهان و کدام جانوران از گوشت جانوران دیگر تغذیه می‌کنند؟
- آیا در جدول، جانوری وجود دارد که هم از گیاه و هم از گوشت تغذیه کند؟
در ادامه‌ی درس زیستگاه علوم چهارم با سه واژه‌ی گیاه خوار، گوشت خوار و همه چیز خوار آشنا می‌شویم.
- گیاه خوار جانوری است که از گیاهان تغذیه میکند.
- گوشت خوار جانوری است که از گوشت جانوران دیگر تغذیه میکند.
- همه چیز خوار جانوری است که هم از گیاه و هم از گوشت جانوران دیگر تغذیه میکند.
وابستگی غذایی موجودات زنده به یکدیگر
هر موجود زنده برای ادامه‌ی زندگی باید غذا بخورد. از این رو در ادامه‌ی تدریس زیستگاه علوم چهارم، لازم است به دو واژه‌ی جدید زنجیره‌ی غذایی و شبکه‌ی غذایی اشاره شود.
زنجیره غذایی
هر موجود زنده دارای یک زنجیر غذایی است. زنجیر غذایی، ارتباط غذایی یک موجود زنده با سایر موجودات زنده است. به عنوان مثال زنجیره غذایی ملخ فقط از گیاه و ملخ تشکیل می‌شود.
همان‌طور که قبلا ذکر گردید، گنجشک می‌تواند هم از دانه‌ی گیاهان و هم از ملخ تغذیه کند پس در زنجیره‌ی غذایی گنجشک، گیاه و ملخ، هر دو وجود دارند.
زنجیره‌ی غذایی یک موجود زنده را با موجود زنده‌ی دیگر به صورت پیکان نمایش می‌دهند. توجه داشته باشید در این ارتباط غذایی، نوک پیکان متوجه موجودی است که موجود اول را می‌خورد.
اکنون با توجه به اطلاعاتی که در درس زیستگاه علوم چهارم درباره‌ی زنجیر غذایی کسب نموده‌اید، لازم است موارد زیر را در نظر بگیرید و سپس به پرسش‌ها پاسخ دهید:
- شیر می‌تواند گاومیش را شکار کند و بخورد.
- خرگوش توسط عقاب شکار می‌شود.
در این بخش لازم است تا یک زنجیره غذایی مطرح شده را با رسم پیکان مشخص نمایید. در ادامه درس زیستگاه علوم چهارم نیز لازم است تا یک زنجیره‌ی غذایی برای دانه‌ی گندم، ملخ، گنجشک، گربه و روباه رسم کنید.
- به نظر شما کدام یک از این موارد غذای گنجشک هستند؟ (گندم و ملخ)
- گنجشک غذای کدام جانوران است؟ (روباه و گربه)
- کدام جانور در این زنجیره‌های غذایی مشترک است؟ (گنجشک)
- در شکلی که رسم کرده‌اید چند زنجیر غذایی وجود دارد؟
شبکه غذایی
بیشتر زنجیره‌های غذایی با یکدیگر ارتباط دارند. این بدان معنا است که برخی از جانوران در چند زنجیره‌ی غذایی مشترک هستند. بنابراین اگر در یک زنجیره‌ی غذایی، به دلایلی غذای جانوری کم شود، آن جانور می‌تواند غذای خود را از زنجیره‌های غذایی دیگر به دست آورد. به این ترتیب زیستگاه به طور خود‌به‌خود سبب ادامه‌ی بقای موجودات می‌شود. از ارتباط چند زنجیره‌ی غذایی، شبکه‌ی غذایی ایجاد می‌شود.
با توجه به آموزش زیستگاه علوم چهارم، اکنون لازم است تا یک شبکه‌ی بزرگ غذایی را برای عقاب، جغد، مار، قورباغه، ملخ، موش دانه‌ی گندم و خرگوش رسم کنید. در رابطه با شبکه‌ی غذایی نیز باید به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:
- در این شبکه چند زنجیره‌ی غذایی وجود دارد؟
- موش در چند زنجیره‌ی غذایی وجود دارد؟
- اگر در این شبکه‌ی غذایی همه‌ی موش‌ها از بین بروند، آیا همه‌ی شاهین‌ها از بین می‌روند؟ درباره‌ی پاسخ خود توضیح دهید.
زیستگاه
از مهم‌ترین نکات زیستگاه علوم چهارم، درک مفهوم زیستگاه است. برای درک این مفهوم لازم است تا فعالیت زیر را انجام دهید.
فعالیت دوم درس سیزدهم
در طی این فعالیت، اطلاعاتی را درباره‌ی زیستگاه کرم خاکی به دست می‌آوریم. برای انجام این فعالیت کافیس طبق مراحل زیر پیش بروید:
- ابتدا ظرفی پر از آب، مقداری خاک باغچه، قاشق یک بار مصرف، دستکش یک بار مصرف و ظرفی گود تهیه کنید.
- دستکش‌ها را به دست کنید.
- با یک قاشق یک بار مصرف، خاک باغچه را زیر و رو و چند کرم خاکی درون آن را پیدا کنید.
- مقداری خاک را به همراه کرم‌ها در ظرف بریزید.
- روی سطح خاک را کاملا با آب بپوشانید.
- پیش‌بینی کنید که چه اتفاقی برای کرم‌ها می‌افتد.
- آن‌چه مشاهده می‌کنید را گزارش نمایید.
- پس از انجام فعالیت کرم‌ها را به باغچه بازگردانید.
کرم خاکی در خاک مرطوب از طریق پوست نازک خود تنفس میکند. این موجود وقتی در آب قرار می‌گیرد مجبور است که برای تنفس به سمت بیرون از خاک حرکت کند. اما در جایی که رطوبت نباشد، کرم خاکی مجبور می‌شود برای مرطوب ماندن به عمق خاک مرطوب برود. هر موجود زنده به محیط مناسبی برای حرکت، تنفس، غذا خوردن، رشد و تولید مثل نیاز دارد. به چنین محیطی زیستگاه می‌گویند.
گوناگونی زیستگاه ها
هر موجود زندهای، بسته به نیازهایی که دارد، در یک زیستگاه مناسب زندگی میکند. زیستگاه‌ها گوناگون هستند. رودخانه، جنگل، اقانوس، دریا، یک گلدان و … از انواع زیستگاه‌ها به شمار می‌آیند.
زیستگاه یک موجود زنده با موجود زنده‌ی دیگر متفاوت است. به عنوان مثال ببر باید در خشکی زندگی کند اما ماهی باید در آب به زندگی خود ادامه دهد. با توجه به آن‌چه در مورد زیستگاه علوم چهارم یاد گرفته‌اید لازم است تا به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:
- آیا بوستان زیستگاه است؟ دلیل خود را ذکر کنید.
- آیا محیط زندگی شما می‌تواند جایی بسیار گرم یا جایی بسیار سرد باشد؟ با ذکر دلیل توضیح دهید.
- آیا ماهی، ببر و عقاب می‌توانند در هر جایی زندگی کنند؟ به چه دلیل؟
انسان موجودی است که نسبت به موجودات دیگر، تاثیر بسیار زیادی در جهت تخریب یا حفظ زیستگاه‌های مختلف دارد.
در درس زیستگاه علوم چهارم کتاب علوم، بد نیست اشاره‌ای به مداخله‌ی اشتباه انسان در ایجاد و تخریب زیستگاه‌ها داشته باشیم. آدمی، زیستگاه‌های طبیعی را تخریب میکند و زیستگاه‌های جدیدی را به وجود می‌آورد. او با فعالیت‌هایی نظیر جاده‌سازی، ساختن شهرک‌ها و کارخانه‌ها سبب شده است که زیستگاه‌های طبیعی بسیاری، نابود شوند و گونه‌های جانوری و گیاهی بسیاری از زنجیره‌های غذایی جانداران مختلف، حذف گردند.
حفظ زیستگاه ها
درس زیستگاه علوم چهارم را با راهکارهایی برای حفظ زیستگاه‌ها ادامه می‌دهیم. شاید با به کارگیری این روش‌ها بتوان در سال‌های آینده، زیستگاه‌های بیشتری را از خطر نابودی در امان نگه داشت:
- از نگه داشتن حیوانات در قفس و نگهداری سگ در خانه خودداری کنید. زیستگاه مناسب برای این جانوران، منزل ما نیست.
- هنگام رفتن به جنگل و بوستان دست به تخریب موجودات زنده و غیر زنده در این زیستگاه‌ها نزنید.
- از روشن کردن آتش در زیستگاه‌های طبیعی موجودات، خودداری کنید. سالانه اراضی وسیعی از جنگل‌ها طعمه‌ی آتش‌سوزی می‌شوند.
- از کندن پوست درختان و نوشتن یادگاری روی آن‌ها بپرهیزید.
- از مصرف بی‌رویه‌ی منابع طبیعی، خودداری نمایید. مصرف بیش از اندازه‌ی این منابع سبب افزایش زباله در سطح زمین و بالا رفتن بی‌رویه‌ی دمای کره‌ی زمین می‌شود.
فراگیری علوم چهارم با آی نو
بشر به عنوان موجودی هوشمند نه تنها تغییرات زیادی را در زیستگاه‌های مختلف ایجاد میکند، بلکه قادر به خلق تغییرات وسیع در سبک زندگی خود می‌باشد. به عنوان مثال در راستای آموزش مفاهیم مختلف، بشر امروزی بسیار هوشمندانه عمل نموده است.
این روزها با روی کار آمدن ویدیوهای آموزشی، تغییرات وسیعی در سبک آموزش ایجاد شده است. مدرسه مجازی آی نو یکی از ارائه دهندگان ویدیوهای با کیفیت آموزشی است. با تماشای ویدیو آموزشی زیستگاه علوم چهارم مدرسه مجازی آی نو می‌توانید با صفر تا صد نکات مهم امتحانی این درس آشنا شوید. توجه داشته باشید با خرید اشتراک ابتدایی مدرسه مجازی آی نو با قیمتی بسیار مناسب، می‌توانید در هر زمان و هر مکانی از آموزش ویدیویی زیستگاه علوم چهارم بهره‌مند شوید.
