چرا باید این اصل مهم در نظام آموزشی برقرار شود؟
عدالت آموزشی در سال‌های اخیر یکی از پر چالش‌ترین و بحث برانگیز‌ترین مباحث در حوزه آموزش و پرورش بوده است؛ برای آنکه اهمیت این موضوع را درک کنیم لازم است ابتدا بدانیم که«عدالت آموزشی چیست».
بنا به تعریف مسيولین آموزش و پرورش، عدالت آموزشی به‌معنای ایجاد امکانات لازم برای برخورداری تمام افراد دارای شرایط تحصیل از آموزش و پرورش باکیفیت و متناسب با استعدادها و نیاز‌های فردی و اجتماعی است؛ به‌طوری که از حق هیچ‌یک به‌نفع دیگری استفاده نشود. این تعریفی استاندارد از عدالت آموزشی است.
اقدامات لازم برای دستیابی به عدالت آموزشی
یکی از راهکارهای اجرای عدالت آموزشی تغییر نگرش به بودجه نظام آموزشی مدرسه است. نباید آموزش‌وپرورش را مانند دستگاه‌های اجرایی دیگر بدانیم و به‌دنبال کاهش بودجه و افراد مشغول در آن باشیم. آموزش‌وپرورش مهم‌ترین سازمان هر کشور برای تربیت مردم است. برای افزایش کیفیت خدمات آموزشی باید هزینه سرانه را افزایش داد و کلاس‌هایی با تجهیزات آموزشی به‌روز و مناسب تشکیل داد.
دیگر راهکار برای اجرای عدالت آموزشی رفع تبعیض بین آموزش عمومی و آموزش عالی است. اگر تمام امکانات آموزشی را به آموزش عالی اختصاص دهیم، از کار بنیادین در مدارس ابتدایی و دبیرستان غافل شده‌ایم که پیامدهای ناخوشایندی در پی خواهد داشت.
تأسیس مدارس خصوصی و اثر آن بر عدالت در آموزش
وقتی نهادهای مسئول برای افزایش کیفیت آموزشی و امکانات تلاش نکنند، با پدیده مدارس خصوصی روبه‌رو خواهیم شد. در این هنگام است که معلمان به دلایلی، از جمله مشکلات معیشتی، به تأسیس و تدریس در مدارس خصوصی رو می‌آورند. این موضوع پدیدآورنده تبعیض آموزشی بین دانش‌آموزان می‌شود؛ زیرا افرادی که تمکن مالی بیشتری بهتری داشته باشند می‌توانند به آموزش و امکانات بهتری دست یابند.
در فضایی این‌چنینی، دانش‌آموزانی که در مناطق کم‌برخوردار و حاشیه شهر و کشور زندگی می‌کنند، نمی‌توانند به آموزش و امکانات مناسب دسترسی داشته باشند و به‌مرور دچار ضعف علمی شدید خواهند شد. این نقطه مقابل عدالت آموزشی در نظام آموزشی، یعنی تبعیض آموزشی است. در واقع یکی از اصول عدالت آموزشی، آموزش فراگیر در تمامی نقاط کشور است.
اقبال و توجه بیش‌ازاندازه به مدارس خصوصی یکی از اشتباه‌های رایج در کشور ماست؛ زیرا لزوماً هر مدرسه‌ای که غیرانتفاعی باشد، آموزش و پرورش بهتری نخواهد داشت.
آثار تبعیض آموزشی در اجتماع
تبعیض آموزشی و پرورشی موجب بروز مشکلات بسیاری همچون شکاف طبقاتی و نارضایتی و نابهنجاری اجتماعی خواهد شد. برای جلوگیری از مشکلاتی این‌چنینی نیازمند توجه ویژه نهادهای مسئول به موضوع عدالت آموزشی هستیم. با عدالت آموزشی است که می‌توانیم استعدادهای موجود در سراسر کشور را شناسایی کنیم و پرورش دهیم.
اقدامات لازم برای تحقق عدالت تحصیلی
برای تحقق عدالت آموزشی، نخست باید حداقلی از آموزش را از نظر منابع آموزشی و مالی و انسانی فراهم آوریم. دیگر اقدام برای تحقق این امر، ارائه آموزش‌ها بر اساس توانمندی‌ها و علایق افراد است. اگر بتوانیم این دو کار را انجام دهیم، می‌توانیم ادعای برپایی عدالت آموزشی را داشته باشیم.
پس از فراهم‌کردن حداقل‌های لازم برای آموزش و پرورش استعدادها، باید به‌سراغ گام دوم برویم و افراد گوناگون را متناسب با استعدادها و توانایی‌هایشان آموزش و پرورش بدهیم.
اهمیت توجه به تفاوت های فرهنگی
کشور ما از نظر فرهنگی بسیار متنوع است؛ ازاین‌رو، یکی از نکات مهم برای تحقق عدالت آموزشی، توجه به تفاوت‌های فرهنگی موجود در کشور است. توزیع کتب درسی یکسان در سراسر نشان از بی‌توجهی به عدالت آموزشی است. بی‌اعتنایی به تفاوت‌های فرهنگی و زبانی موجود در کشورمان، روند رسیدن به عدالت آموزشی را با مشکل مواجه می‌کند.
یکی از نکات مطرح دراین‌باره، نبود تفاوت در کتاب درسی مناطق شهری با کتاب درسی در مناطق عشایری است. طی سال‌های اخیر اقدامات مناسبی برای توجه به تفاوت‌های فرهنگی و زبانی نقاط مختلف کشور انجام شده، اما کافی نبوده است.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش توجه ویژه‌ای به مقوله عدالت آموزشی در ایران شده است. عدالت مدنظر در این سند رویکردی تربیتی دارد. عدالت تربیتی، یعنی عدالتی که به تربیت در همه ساحت‌های شش‌گانه زیستی‌بدنی، علمی‌فناوری، زیبایی‌شناختی‌هنری، اجتماعی‌سیاسی، اعتقادی‌اخلاقی و اقتصادی وجودی انسان بپردازد، آن هم مبتنی‌بر فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی و با هدف تحقق شجره طیبه.
ازجمله مؤلفه‌های عدالت آموزشی که در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش به آن اشاره شده است، عبارت‌اند از: بسترسازی عادلانه، مشارکت جمعی، آموزش‌وپرورش همگانی، همه‌جانبه‌نگری در برنامه درسی، تعامل منصفانه، ارتقای کیفیت آموزش برای همگان، دسترسی یکسان به امکانات، توجه به تفاوت‌های فردی، مدیریت بهینه منابع و شایسته‌سالاری.
آی نو و عدالت آموزشی
ما در مدرسه مجازی آی نو به‌دنبال عدالت آموزشی، دسترسی راحت و سریع تمام دانش‌آموزان ایران به محتوای آموزشی مناسب، استاندارد و به‌روز هستیم. به همین دلیل، مجموعه‌ای از اساتید مطرح و برجسته کشور را فراهم آورده و محتوای آموزشی مناسب را تولید کرده‌ایم. تا دانش‌آموزان در هر نقطه از کشور و با هر توان مالی بتوانند از محتوای آموزشی با کیفیت و یکسان بهره‌مند شوند. دانش‌آموزان در هر مقطعی می‌توانند با مراجعه به سایت آی نو، از ویدیوهای آموزشی مربوط به مقطع تحصیلی خودشان دسترسی پیدا کنند.
