معرفی روش تدریس اکتشافی
یکی از روش‌های تدریس که برای مقطع ابتدایی به کار می‌رود، روش تدریس اکتشافی نام دارد که جزو روش‌های نوین آموزشی در کشور به شمار می‌رود. امروز معلمان و والدین به دنبال استفاده از راه‌هایی هستند که بازدهی بیشتری را برای دانشآموزان مقطع ابتدایی حاصل کند. زیرا علاقمند کردن دانشآموزان به یادگیری سنگ بنای موفقیت آنها در آینده خواهد بود.
به همین دلیل است که استفاده از روش‌های آموزش سنتی دیگر جایی در مدارس ندارد و معلمان سعی می‌کنند از روش‌های روز دنیا استفاده کرده و مطالب کتاب‌های درسی را به بهترین شکل ممکن به دانشآموزان انتقال دهند. یکی از این روش‌ها، روش تدریس اکتشافی نام دارد که بر خلاف روش‌های سنتی تدریس که در آن معلم نقش اصلی را عهده‌دار بود، در اینجا معلم نقش راهنما را داشته و دانشآموزان نقش بسیار موثری در کلاس درس خواهند داشت.
دسترسی به آموزش‌های بهتر، مفیدتر و کارآمدتر همواره موضوعی بوده است که برای معلمان بسیار جذاب بوده و از این رو آموزش و پرورش سعی دارد تا با به کارگیری روش‌های نوین آموزش در کشور همپای سایر کشورهای پیشرفته، موضوعات و مطالب مطرح شده در کتاب‌های درسی را به دانشآموزان آموزش دهد.
یکی از دغدغه‌های معلمان دست یافتن به روش‌های تدریس موثر و کارآمد می‌باشد که بتواند بر خلاف روش‌های سنتی تدریس دانشآموزان را به کلاس درس علاقه‌مند کرده و با شرکت دادن آنها در بحث‌های گروهی به دانشآموزان کمک کند تا درکی عمیق‌تر از مطالب کتاب‌های درسی خود پیدا کنند.
در میان استفاده از راه‌هایی که دانش‌آموز محور می‌باشد می تواند تا حد زیادی سیستم آموزش را متحول کند و استفاده از روش تدریس اکتشافی در این میان یکی از روش‌های بسیار موثر می‌باشد. اما اینکه این روش چیست و چه تاثیری بر یادگیری دانشآموزان می‌گذارد موضوعی است که باید به آن پرداخت.
معرفی یادگیری اکتشافی
همانطور که گفته شد یکی از روش‌های نوین آموزش در کشور روش تدریس اکتشافی نامیده میشود و دانشآموزان را تشویق می‌کند تا با تحقیق و شرکت در بحث‌های گروهی مسائلی که معلم برای آنها مطرح کرده است را حل کنند.
روش تدریس اکتشافی نقطه مقابل روش تدریس سنتی می‌باشد و به شدت با این مدل‌های آموزشی که معلم محور بود و دانشآموزان مجبور به حفظ کردن مطالب بودند، مقابله کرده است. در روش‌های سنتی آموزش، تمرکز سیستم آموزشی بر یادگیری غیر فعال بود. اما در روش‌های نوین از یادگیری فعال استفاده میشود که تاثیر بسیار زیادی بر میزان یادگیری دانشآموزان دارد.
در واقع می‌توان اینگونه بیان کرد که الگوی تدریس اکتشافی بیان شیوه‌ای از آموزش است که در آن خبری از انتقال مطالب به صورت جز به جز و دیکته شده به دانشآموزان نخواهد بود و معلم سعی می‌کند با خلق موقعیت‌های مختلف دانشآموزان را وادار کند که برای درک مسئله به تحقیق، پژوهش، انجام آزمایش و مشاهده روی بیاورند و این موضوع از اصول یادگیری اکتشافی محسوب میشود.
نظریه یادگیری اکتشافی
وقتی می‌خواهیم درک کاملی از روش تدریس اکتشافی داشته باشیم، باید کمی از تاریخچه و نحوه شکل‌گیری این روش آموزشی نیز بدانیم. نظریه پردازان مختلف آموزشی در طی سال‌ها روش‌های مختلفی را برای آموزش و پرورش به کار گرفتند. اما حمایت از محیط‌های آموزش تعاملی به واسطه افرادی مانند جروم برونر، جان دیویی و ماریا مونته سوری شکل گرفت. این افراد اعتقاد داشتند که محیط آموزش باید دانش‌آموز محور باشد و روش‌های نوین آموزش مدیون تفکر این افراد می‌باشد.
یکی از روانشناسان آمریکایی به نام جروم برونر سهم بسیار قابل توجهی در روانشناسی شناختی انسان و نظریه یادگیری شناختی در روانشناسی تربیتی دارد و به کارگیری روش تدریس اکتشافی به واسطه تلاش‌ها و مطالعات این افراد شکل گرفته است.
در واقع این روانشناس آمریکایی اعتقاد دارد که افراد باید در مواجهه با مسئله با آن روبرو شوند و در جهت کشف پاسخ و راه حل اقدام کنند. زیربنای روش تدریس اکتشافی نیز بر پایه تحقیق و کشف پاسخ مسائل مطرح شده می‌باشد.
نمونه‌هایی از فعالیت‌ها به روش آموزش اکتشافی
برای اینکه بهتر بتوانید این روش آموزشی را درک کنید، چند نمونه از فعالیت‌هایی که به وسیله روش تدریس اکتشافی انجام میشود را به شما معرفی کرده‌ایم.
آموزش مبتنی بر پروژه
یکی از نمونه‌های تدریس اکتشافی آموزش مبتنی بر پروژه می‌باشد که با درگیر کردن دانشآموزان با پروژه‌های مختلف در دنیای واقعی مطالب را بهتر و کاربردی‌تر به آنها آموزش می‌دهد.
مهارت‌های عملی
یکی دیگر از فعالیت‌هایی که به کمک روش تدریس اکتشافی حاصل میشود، یادگیری از طریق تجربه مستقیم می‌باشد که به واسطه انجام آزمایش‌های عملی با هدف کشف مفاهیم و پدیده‌ها انجام می‌گیرد. دانشآموزان می‌توانند مستقیماً از طریق انجام این آزمایش‌ها زیر نظر مربیان خود مهارت‌های عملی کسب کنند و درک کامل‌تر و بهتری از مفاهیم پیدا کنند.
سفرهای میدانی
یکی دیگر از مواردی که به کمک روش تدریس اکتشافی حاصل میشود، سفرهای میدانی است. برای مثال بازدید از موزه‌ها، باغ‌های گیاه شناسی، مکان‌های تاریخی و موارد این چنینی اطلاعات مفید و دست اولی را در اختیار دانشآموزان قرار می‌دهد و به آنها کمک می‌کند تا به خاطر سپاری مطالب برای آنها به واسطه مشاهدات بسیار ساده‌تر شود.
محیط‌های شبیه‌سازی شده
یکی دیگر از مواردی که در روش تدریس اکتشافی باید از آن نام برد، استفاده از محیط‌های شبیه سازی شده در امر آموزش است. برای مثال کابین شبیه سازی شده هواپیما یا موتور ماشین می‌تواند دیدی بسیار گسترده و واقعی در اختیار دانش آموزان قرار دهد و درک مطالب را برای آنها بسیار ساده‌تر و عمیق‌تر کند.
زیر و بم روش تدریس اکتشافی
روش تدریس اکتشافی که به آن روش تدریس مکاشفه‌ای نیز می‌گویند، بر این اساس بنا شده است که معلم مطالب را به طور مستقیم به دانشآموزان آموزش نمی‌دهد. بلکه معلم شرایط را به گونه‌ای پیش می‌برد که دانش‌آموز بتواند مفهوم یا مسئله‌ای که توسط معلم مطرح شده است را به صورت انفرادی یا تیمی دریافت کرده و به دنبال حل آن از طریق مکاشفه، تحقیق و بررسی، آزمایش و مطالعه گروهی باشد. سپس از اطلاعاتی که به دست آمده نتیجه‌گیری حاصل خواهد شد و معلم نقش راهنما را ایفا می‌کند.
روش های تدریس یادگیری اکتشافی
همانطور که گفته شد روش تدریس اکتشافی همانند روش تدریس کاوشگری به عنوان یک روش آموزشی دانش‌آموز محور مطرح میشود. همه می‌دانیم که دانشآموزان دارای مهارت‌ها، استعدادها و توانایی‌های مختلفی هستند و در روش یادگیری اکتشافی نیز به این موضوع کاملاً توجه میشود. در این رویکرد آموزشی به تفاوت‌های دانشآموزان به عنوان نقطه قوت نگاه میشود و به دانشآموزان اجازه می‌دهند تا با انجام کارهای گروهی و استفاده از توانایی‌های فردی و کمک گرفتن از تفاوت‌هایی که در همکلاسی‌ها و همگروهی‌هایشان وجود دارد، به دنبال مکاشفه و مشاهده باشند.
وقتی دانشآموزان مشغول انجام آزمایش یا تحقیق برای پیدا کردن پاسخ یک مسئله می‌باشند، تشویق می‌شوند تا روش‌های حل مسئله را پیدا کرده و سناریوهای مختلفی را برای رسیدن به پاسخ درست سوال در نظر بگیرند.
در روش تدریس اکتشافی به جای دریافت منفعلانه اطلاعات، دانشآموزان درگیر تحقیق و پژوهش شده و سعی می‌کنند تا با سوال پرسیدن و پیدا کردن راه حل، مسئله را حل کنند و همین موضوع به آنها کمک می‌کند تا مهارت‌های بسیاری از جمله مهارت حل مسئله، مهارت تصمیم گیری، مهارت نقد کردن، مهارت پذیرش نظرات مخالف و مهارت نتیجه‌گیری را به دست آورند.
این مسائل شاید در نظر اول خیلی مهم نباشد، اما روش تدریس اکتشافی علاوه بر اینکه باعث بازدهی بسیار بهتری در دانشآموزان میشود و به آنها کمک می‌کند تا از حالت منفعلانه به حالت فعال تغییر وضعیت دهند، مهارت‌های زندگی اجتماعی را هم به آنها آموزش می‌دهد که این موضوع می‌تواند برای زندگی آنها در آینده بسیار مفید واقع شود.
رویکرد مبتنی بر تحقیق
رویکرد روش تدریس اکتشافی مبتنی بر تحقیق و جستجو است و یادگیری به این شکل می‌باشد که معلم سوالات و سناریوهایی را مطرح می‌کند و از دانشآموزان می‌خواهد تا با تحقیق و جستجو پاسخ مسائل مطرح شده را پیدا کنند. دانشآموزان نیز باید از طریق تفکر، انجام کار گروهی، آزمایش و تحقیق، به پاسخ مطالب مطرح شده برسند.
نقش معلم در روش تدریس اکتشافی به عنوان راهنما بوده و فقط بر فعالیت دانشآموزان نظارت می‌کند و در مواقعی که دانشآموزان از معلم سوالی داشته باشند آنها را همراهی خواهد کرد، اما اجازه می‌دهد تا دانشآموزان خودشان با انجام مطالعه و پیدا کردن راه حل مسئله را حل کنند.
اصول یادگیری اکتشافی
همانطور که متوجه شدید روش تدریس اکتشافی دارای اصولی می‌باشد که برای کسب نتیجه خوب لازم است تا اصول آن رعایت شود. در ادامه شما را با اصول این روش یادگیری آشنا می‌کنیم.
حل مسئله
در روش یادگیری اکتشافی معلمان باید دانشآموزان را به این مسیر سوق دهند که از دانش قبلی خود استفاده کرده و به کمک آن راه حل‌های جدیدی برای حل مسئله خلق کنند. به این شکل معلم می‌تواند با توسعه مهارت دانشآموزان آنها را با جنبه‌های مختلف مسئله مواجه کند.
راهنمایی و هدایت دانشآموزان
مورد بعدی که درباره روش تدریس اکتشافی باید به آن اشاره کرد، هدایت و راهنمایی دانشآموزان توسط معلم می‌باشد. در واقع معلم اطلاعات مستقیم به دانشآموزان نمی‌دهد، بلکه به آنها کمک می‌کند تا در مسیر دستیابی به پاسخ درست سوال حرکت کنند.
ادغام و ترکیب
یکی دیگر از اصول یادگیری اکتشافی ادغام و ترکیب است که دانشآموزان یاد می‌گیرند با کمک اطلاعات جدید و ترکیب آنها با اطلاعات قبلی خود به پاسخ درست سوال برسند.
تفسیر اطلاعات
مورد بعدی که در روش تدریس اکتشافی باید به آن اشاره کرد تفسیر اطلاعات است. به این شکل دانشآموزان یاد می‌گیرند تا به جای حفظ کردن مطالب آنها را درک کنند و به کمک تجزیه و تحلیل به پاسخ درست سوال برسند.
بازخورد شکست
یکی دیگر از موارد بسیار مهمی که در روش تدریس اکتشافی مطرح میشود و جزو اصول یادگیری اکتشافی نیز می‌باشد، بازخورد شکست نام دارد. معلم از ابتدا به دانشآموزان می‌گوید که ممکن است در بررسی بسیاری از راه حل‌ها شکست بخورند. اما این شکست می‌تواند فرصتی مجدد برای یادگیری محسوب شود. معلم نیز باید عوامل شکست را شرح داده و به دانشآموزان آموزش دهد که چطور از شکست‌ها درس گرفته و به دنبال پیدا کردن راه حل‌های جدید باشند.
ویژگی های روش یادگیری اکتشافی
اگر بخواهیم به ویژگی‌های روش تدریس اکتشافی اشاره کنیم باید از انعطاف پذیری نام ببریم. معلم می‌تواند سوالات خود را متناسب با توانایی دانشآموزان مطرح کند و به این شکل کلاس درس پویا و جذاب باقی خواهد ماند. همچنین معلمان می‌توانند به دانشآموزان بازخورد ارائه کنند و به این شکل آنها را در روند حل مسئله راهنمایی نمایند.
شکل‌گیری این روابط به واسطه انعطاف پذیری روش تدریس اکتشافی حاصل میشود که از ویژگی‌های بسیار قابل توجه این روش آموزشی می‌باشد. همچنین معلم این امکان را دارد که سوالات مطرح شده را به شکل مستقیم و غیر مستقیم به دانشآموزان انتقال دهد و با ایجاد موقعیت‌های مناسب برای دانشآموزان به آنها کمک کند تا در مسیر درست کشف پاسخ قرار بگیرند.
مزایای روش یادگیری اکتشافی
یکی دیگر از موضوعاتی که درباره روش تدریس اکتشافی باید به آن اشاره کرد، مزایای این روش آموزشی می‌باشد. به کارگیری این روش تدریس مزایای زیادی را برای دانشآموزان به همراه دارد که در ادامه به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم.
مزایای یادگیری اکتشافی به شرح زیر می‌باشد :
- بهبود قدرت همکاری و یاد گرفتن انجام کارهای تیمی
- افزایش مسئولیت پذیری در دانشآموزان
- تقویت اعتماد به نفس و عزت نفس در دانشآموزان
- افزایش توانایی حل مسئله و درک مهارت‌های مربوط به پیدا کردن راه حل
- ایجاد تفکر خلاق در کودکان و نوجوانان
- تقویت حس کنجکاوی
- درک کامل‌تر و عمیق‌تر مطالب درسی
- ایجاد شور و انگیزه در کلاس درس
- بهبود توانایی‌های ذهنی در دانشآموزان
- ارزیابی پیشرفت دانشآموزان و ارائه بازخوردهای مناسب به آنها
- بهتر طی شدن مراحل رشد در کودکان و نوجوانان
- یادگیری مهارت‌های اجتماعی و تعاملات دوستانه
همانطور که مشاهده می‌کنید روش تدریس اکتشافی مزایای بسیار زیادی دارد. اما معایبی نیز دارد.
معایب یادگیری اکتشافی به شرح زیر است:
- زمان زیاد
در کنار مزایای زیادی روش تدریس اکتشافی باید به این مورد هم اشاره کرد که زمان لازم برای این روش آموزشی نسبت به روش‌های سنتی تدریس بیشتر است و معلم هم باید از قبل آموزش‌های لازم را برای به کارگیری درست روش تدریس اکتشافی دیده باشد.
- عدم ساختار
یکی دیگر از معایبی که درباره روش تدریس اکتشافی می‌توان به آن اشاره کرد، عدم ساختار است که ممکن است برای گروهی از دانشآموزان دشوار و گیج‌کننده باشد.
- منابع فشرده و زیاد
مورد بعدی که درباره معایب یادگیری اکتشافی می‌توان به آن اشاره کرد، نیاز به مطالعه منابع گسترده می‌باشد. گاهاً لازم است دانشآموزان چندین منبع مختلف را برای پیدا کردن پاسخ سوال مطالعه کنند که احتیاج به انرژی و زمان زیادی دارد و می‌تواند برای گروهی از دانشآموزان خسته کننده باشد.
- نتایج نابرابر
مورد بعدی که درباره معایب روش تدریس اکتشافی می‌توان از آن نام برد، نتایج نابرابر است. زیرا گروه‌ها می‌توانند متناسب با توانایی‌ها و مهارت‌هایشان سرعت‌های مختلفی در پیدا کردن جواب داشته باشند و به این شکل نتایج نابرابر حاصل میشود.
- خطر اطلاعات غلط
از دیگر معایب یادگیری اکتشافی، خطر اطلاعات نادرست است. این اتفاق در صورتی رخ دهد که دانشآموزان بدون راهنمایی یا نظارت مناسب مشغول مطالعه باشند و به دلیل حجم اطلاعاتی که در اختیارشان قرار دارد نتیجه‌گیری‌های اشتباه رخ می‌دهد.
اما در کنار این موارد می‌توان گفت استفاده از این تکنیک آموزشی می‌تواند تا حد زیادی بازدهی را در دانشآموزان افزایش داده و آنها را به یادگیری علاقمند کند.
نقش مربی در روش آموزش اکتشافی
از دیگر مواردی که نباید از آن غافل شد، نقش مربی در روش تدریس اکتشافی می‌باشد. معلم باید بتواند فراگیران را در مسیر درست هدایت کند و با توجه به نقاط ضعف و قوت آنها و همچنین در نظر گرفتن میزان توانایی دانشآموزان به آنها کمک کند تا در مسیر حل مسئله قدم بردارند.
در این روش، معلم هرگز جواب درست را به طور مستقیم به دانشآموزان نمی‌دهد و همین موضوع می‌تواند یکی از مهمترین تفاوت‌های روش تدریس اکتشافی در مقابل روش‌های سنتی آموزش محسوب شود.
تسهیلگر یا مربی
یکی دیگر از مواردی که در روش تدریس اکتشافی باید به آن اشاره کرد، این است که نقش معلم از آن چیزی که ما می‌شناسیم به یک تسهیلگر تبدیل میشود که شامل وظایفی از جمله معرفی منابع درست به دانشآموزان، راهنمایی دانشآموزان و تشویق آنها به تفکر مستقل و حل مسئله می‌باشد.
در واقع می‌توان گفت که هدف اصلی از روش تدریس اکتشافی درک عمیق از موضوع با تشویق دانشآموزان به مشارکت فعال در فرایند یادگیری می‌باشد و به جای اینکه معلم صفر تا صد مطالب را به دانشآموزان منتقل کند سرنخ‌هایی به آنها می‌دهد و از دانشآموزان می‌خواهد تا با تحقیق و جستجو، خودشان مطالب را کشف کرده و در طی کردن این مسیر آنها را هدایت می‌کند.
ویدیوهای عروسکی مدرسه مجازی آی نو
همانطور که می‌دانید مقطع ابتدایی یکی از مهمترین سال‌های تحصیلی دانشآموزان به شمار می‌رود و والدین همواره به دنبال این هستند که از جدیدترین روش‌های آموزشی که هماهنگ با مدارس برتر دنیا می‌باشد، برای آموزش فرزندانشان بهره بگیرند.
یکی از این موارد روش تدریس اکتشافی می‌باشد. اما برای دانشآموزان سال اول و دوم ابتدایی استفاده از روش آموزش عروسکی به عنوان بهترین روش یادگیری محسوب میشود. در این روش آموزشی از یک عروسک برای آموزش کمک گرفته میشود که تعامل بسیار خوبی با دانشآموزان برقرار کرده و مطالب را به شیوه‌ای نوین به آنها آموزش می‌دهد.
برای اینکه بتوانید از روش تدریس نمایشی برای فرزندانتان بهره‌مند شوید، فقط کافیست به سایت مدرسه مجازی آی نو مراجعه نمایید و با تهیه اشتراک این مدرسه، از ویدیوهای آموزشی عروسکی مقطع اول و دوم ابتدایی برای دروس فارسی، ریاضی و علوم بهره‌مند شوید.
به این شکل میتوانید مطمئن باشید که مطالب کتاب‌های درسی توسط اساتید برتر کشور خط به خط و نکته به نکته از طریق آموزش عروسکی به فرزندانتان آموزش داده میشود و شما میتوانید به راحتی با کمک اینترنت و یک گوشی هوشمند در منزلتان از این امکان آموزشی ارزشمند استفاده کنید.
سوالات متداول
روش تدریس اکتشافی چیست ؟
شما میتوانید برای رسیدن به پاسخ کامل این سوال به متن مقاله مراجعه نمایید.
آیا یادگیری اکتشافی برای مقطع دبستان مناسب است ؟
بله. روش تدریس اکتشافی برای تمام سنین به کار گرفته میشود و تاثیر بسیار موثری بر بازدهی دانشآموزان دارد.
روش های تدریس یادگیری اکتشافی شامل چه مواردی میشود ؟
شما میتوانید با مراجعه به متن مقاله با این روش آموزش و مزایا و معایب آن به طور کامل آشنا شوید.
