کلیات فصل زمین ساخت ورقه ای علوم نهم
زمین ساخت ورقه ای علوم نهم در فصل ششم ارائه شده است. در این فصل در رابطه با قاره‌های متحرک، نظریه زمین ساخت ورقه‌ای، فرضیه‌ی گسترش بستر اقیانوس‌ها، حرکت ورقه‌های سنگ کره و پیامدهای آن و مفهوم گسل و درزه صحبت خواهیم کرد.
قاره های متحرک
اول مبحث در آموزش زمین ساخت ورقه ای علوم نهم، به قاره‌های متحرک اختصاص دارد. در این بخش بیان شده که در حدود 200 میلیون سال پیش، در سطح کره‌ی زمین یک خشکی به نام «پانگه‌آ» و یک اقیانوس گسترده به نام «پانتالاسا» در اطراف آن وجود داشته است.
سپس پس از گذشت میلیون‌ها سال، خشکی پانگه‌آ به دو قسمت (خشکی‌های لورازیا و گندوانا) تقسیم شده و در مابین آن، دریای تتیس قرار گرفته است. در واقع دریاچه خزر امروزی، باقی مانده‌ی دریای تتیس است.
با سپری شدن زمان، هر کدام از خشکی‌های گندوانا و لورازیا، به خشکی‌های کوچک‌تری تقسیم شدند و به این ترتیب قاره‌ها شکل گرفتند.
در این بخش از فصل ششم: زمین ساخت ورقه ای علوم نهم، نام دانشمندی به نام آلفرد وگنر به میان می‌آید. وگنر معتقد بود که در طول زمان، به دلیل چرخش زمین یا جزر و مد، قاره‌ها نسبت به هم جابه‌جا شده‌اند. اما در طول زمان حیات وگنر بسیاری به مخالفت با او پرداختند تا این که 38 سال پس از فوت این دانشمند، نظریه زمین ساخت ورقه‌ای به اثبات رسید. مطابق این نظریه و هم سو با نظریه وگنر، قاره‌ها در زمان‌های گذشته به همدیگر متصل بوده‌اند و در گذر زمان نسبت به هم جابه‌جا شده‌اند.
با آموزش ویدیویی زمین ساخت ورقه ای علوم نهم مدرسه مجازی آی نو می‌توانید، تمامی نکات مهم مطرح شده در این بخش را مرور کنید.
نظریه زمین ساخت ورقه ای
برای پرداختن به نظریه زمین ساخت ورقه‌ای، ابتدا لازم است تا درباره سست کره و سنگ کره بیش‌تر بدانیم. سست کره به قسمتی از گوشته گفته می‌شود که به صورت نیمه مذاب و خمیری است و در زیر سنگ کره واقع شده است. بر اساس نظریه زمین ساخت ورقه‌ای سنگ کره متشکل از شماری ورقه‌های بزرگ و کوچک تفکیک شده از هم می‌باشد. ورقه‌های مذکور از آن‌جایی که حرکت دارند می‌توانند نسبت به هم دور و نزدیک شوند و در برخی از مواقع نیز امکان لغزش آن‌ها وجود دارد.
انواع حرکت ورقه‌های سنگ کره را می‌توانیم در سه شکل دورشونده، امتداد لغز و نزدیک شونده خلاصه کنیم. در واقع این گونه به نظر می‌رسد که علت اصلی حرکت ورقه‌های سنگ کره، جریان‌های همرفتی سست کره است (جریان همرفتی در مایعات را در علوم پایه هفتم مورد بررسی قرار داده‌ایم).
از آن‌جایی که در بخش پایینی سست کره، دما بالاتر است، چگالی مواد نسبت به قسمت‌های بالایی کم‌تر خواهد بود. به دلیل همین احتلاف در چگالی و دما مابین بخش‌های مختلف سست کره، همرفتی ایجاد می‌شود که بر طبق آن مواد خمیری سست کره به سوی بالا انتقال می‌یابند و از مابین شکاف‌های بین ورقه‌ها خود را به سطح زمین می‌رسانند و به این گونه مسبب حرکت در ورقه‌ها می‌شوند.
در هنگام تدریس زمین ساخت ورقه ای علوم نهم، با مفهوم ورقه اقیانوسی و قاره‌ای نیز آشنا خواهید شد. اگر ورقه‌ی سنگ کره در قسمت قاره‌ها باشد به آن «ورقه قاره‌ای» و اگر در زیر اقیانوس‌ها باشد به آن «ورقه اقیانوسی» گفته می‌شود.
فرضیه گسترش بستر اقیانوس ها
فرضیه گسترش بستر اقیانوس‌ها در ابتدا توسط هری هس در سال 1962 مطرح شد. این فرضیه بیان داشت که مواد مذابی که ناشی از سست کره هستند، در بخش وسط اقیانوس‌ها تا بستر اقیانوس بالا می‌آیند و پس از سرد شدن، موجب تشکیل یک ورقه‌ی اقیانوسی جدید می‌شوند.
به دلیل این امر، ورقه‌ی مذکور در حدود 5 سانتی‌متر در طول سال با سرعت متوسط از میان اقیانوس به سمت ساحل حرکت نموده و بعد از رسیدن، شاهد برخورد آن با ورقه‌ی قاره‌ای خواهیم بود. در نهایت نیز ورقه‌ی اقیانوسی در بخش زیرین ورقه‌ی قاره‌ای قرار می‌گیرد.
حرکت ورقه های سنگ کره
در ادامه‌ی بررسی نکات زمین ساخت ورقه ای علوم نهم، به مبحث حرکت ورقه‌های سنگ کره می‌رسیم. در قسمت‌هایی از کره زمین، ورقه‌های سنگ کره هم از یکدیگر دور می‌شوند که نتیجه‌ی آن بالا آمدن مواد گوشته و ساخت ورقه‌ی جدید است. نکته‌ی قابل توجه این است که در این مکان‌ها معمولا زمین لرزه‌ها و آتشفشان‌ها بیش‌تر اتفاق می‌افتند.
یکی دیگر از پدیده‌ها، نزدیک شدن و برخورد ورقه‌های سنگ کره است که موجب تشکیل چین خوردگی، رشته کوه، گسل و حوادثی مانند فوران آتشفشان و زلزله می‌شود.
البته این امکان هم وجود دارد که ورقه‌ها نه از هم دور و نه به هم نزدیک شوند. این نوع از حرکت معمولا در اقیانوس‌ها مشاهده می‌شود و به موجب آن ورقه‌های سنگ کره در کنار هم می‌لغزند (حرکت امتداد لغز) و منجر به زلزله می‌شوند.
با ویدیو آموزشی زمین ساخت ورقه ای علوم نهم مدرسه مجازی آی نو می‌توانید تمامی نکات امتحانی کتاب را بیاموزید و مطالب کتاب علوم تجربی نهم را با شیرین‌ترین و جذاب‌ترین روش یاد بگیرید.
پیامدهای حرکت ورقه های سنگ کره
در بخش انتهایی درس زمین ساخت ورقه ای علوم نهم، به بررسی پیامدهای حرکت ورقه‌های سنگ کره پرداخته شده است. از مهم‌ترین پیامدهای حرکت ورقه‌های سنگ کره می‌توانیم به فوران آتشفشان و زلزله اشاره کنیم. از طرفی اگر در بستر اقیانوس‌ها، آتشفشان یا زلزله رخ دهد، سونامی ایجاد خواهد شد. علاوه بر این، حرکت ورقه‌های سنگ کره می‌تواند موجب شکسته شدن سنگ‌های موجود در پوسته‌ی کره‌ی زمین شود که این شکستگی‌ها در دو نوع گسل (سنگ‌های دو طرف شکستگی نسبت به هم جابه‌جا شده‌اند) و درزه (سنگ‌های دو طرف شکستگی نسبت به هم جابه‌جا نشده‌اند) شناخته می‌شوند.
مزایای ویدیوهای آموزشی آی نو
با تماشا‌ی ویدیوهای آموزشی زمین ساخت ورقه ای علوم نهم مدرسه مجازی آی نو می‌توانید از مزایای زیر بهره ببرید:
- امکان مشاهده‌ی ویدیوها در 24 ساعت شبانه‌روز بدون هیچ محدودیت زمانی
- امکان تماشا‌ی فیلم‌های آموزشی بدون محدودیت در مکان در هر موقعیت جغرافیایی
- امکان مشاهده‌ی چندین باره‌ی ویدیوهای آموزشی
- کیفیت بالا‌ی ضبظ ویدیوها و همراهی اساتید برتر
پیشنهاد ما این است که پس از مشاهده‌ی ویدیوهای آموزشی مدرسه مجازی آی نو، خلاصه زمین ساخت ورقه ای علوم نهم را نیز یادداشت کنید تا در زمان امتحان بتوانید نکات مهم این مبحث را به صورت مکرر، مرور کنید.
