درس هشتم: قیاس اقترانی منطق
در دروس قبل یاد گرفتید که بین دو قضیه می‌تواند ارتباط‌هایی وجود داشته باشد و به مربع متقابل نیز اشاره شده است، اما اولین خط‌های درس قیاس اقترانی منطق بیان می‌کند که گاه هیچ رابطه‌ای بین دو جمله وجود ندارد. اگر بخواهیم دو جمله یا دو قضیه را بررسی کرده و از آنها یک نتیجه به دست آوریم باید دو جمله دارای وجه اشتراکی باشند. در این حالت باید موضوع یا محمول یکی، قرین موضوع یا محمول دیگری باشد. به این حالت قیاس اقترانی گفته می‌شود.
اشکال قیاس اقترانی
در درس هشتم: قیاس اقترانی منطق به حالت‌های مختلف استدلال قیاس اقترانی اشاره شده است. همانطور که گفته شده در ارتباط دو قضیه چهار حالت وجود دارد. در دروس گذشته و در درس احکام قضایا چهار حالت در قالب مربع متقابل بیان شده و دانش آموزان با این موضوع آشنایی دارند. در قیاس اخترانی نیز چهار حالت ارتباطی بین دو قضیه وجود دارد که در کتاب به آن پرداخته شده است. تهیه خلاصه قیاس اقترانی منطق به شما کمک می‌کند تا تمام نکات را به خوبی بیاموزید و اگر مطالبی را فراموش کردید با مراجعه به خلاصه‌های خود آنها را به یاد بیاورید.
همانطور که گفته شد برای استدلال دو جمله یا دو قضیه باید وجه مشترکی میان آنها وجود داشته باشد. وجه مشترک دو قضیه حد وسط گفته می‌شود. پیدا کردن حد وسط می‌تواند نتیجه‌گیری را آسان کند. با حذف حد وسط می‌توان نتیجه را به دست آورد. در نتیجه، مقدمه اول در جایگاه موضوع و مقدمه دوم در جایگاه محمول قرار می‌گیرد. در آموزش ویدیویی قیاس اقترانی منطق تمام این مباحث به ساده‌ترین و شیوا‌ترین شکل ممکن بیان شده است و شما می‌توانید به راحتی و با کمک این فیلم‌های آموزشی این مطالب را بیاموزید.
چند مثال در کتاب درسی آمده است تا شما نتیجه‌های آن را مشخص کنید. یکی از این مثال‌ها به شرح زیر است. انگور شیرین است. شیرین همسر خسرو است، نتیجه انگور همسر خسرو است. همانطور که می‌بینید این نتیجه صادق نیست. در اینجا معنای کلمه حد وسط در هر دو جمله یکسان نیست. شرط اصلی برای نتیجه گیری از قیاس، تکرار کلمه حد وسط به صورت لفظی و معنایی است.
به بیان دیگر برای نتیجه‌گیری باید کلمه حد وسط به همان شکل و با همان معنا در هر دو جمله تکرار شود. توجه به این موضوع بسیار مهم است و باید در زمان پاسخ دهی با دقت بالایی به تکرار حد واسط توجه کنید. مدرس در زمان تدریس قیاس اقترانی منطق سوال‌های متعددی را بیان می‌کند و از شما می‌خواهد درست بودن کلمه حد وسط آن را تشخیص دهید.
این سوال و جواب‌ها می‌تواند به شما در یادگیری بهتر این مطالب کمک کند. گاه یک حرف اضافه می‌تواند حد واسط را تغییر دهد. اگر فرد در نتیجه‌گیری تفاوت میان حد واسط را متوجه نشود، در این حالت گفته می‌شود او دچار مغالطه عدم تکرار حد وسط شده است.
قانون نتیجه قیاس
مبحث دیگری که در درس قیاس اقترانی منطق به آن پرداخته می‌شود قانون نتیجه قیاس است. همانطور که گفته شد نتیجه‌گیری از دو قضیه دارای حد واسط با حذف واسط انجام می‌شود. در این حالت موضوع نتیجه مقدمه اول و محموله نتیجه مقدمه دوم است. یک قانون کلی برای قیاس اقترانی وجود دارد. این قانون می‌گوید اگر یکی از مقدمات استدلال سالبه باشد نتیجه نیز سالبه است.
همچنین اگر هر دو مقدمه موجبه باشند نتیجه نیز موجبه است. اگر نتیجه قیاس از این قانون پیروی نکند قیاس نامعتبر است. در زمان آموزش قیاس اقترانی منطق مدرس مثال‌های متعددی را بیان می‌کند تا شما این موضوع را کاملاً درک کنید. همچنین شما می‌توانید با حل نمونه سوالات و تمرین‌های کتاب منطق دهم انسانی یا کتاب‌های کمک آموزشی تسلط خود را بر این موضوع بیشتر کنید.
دامنه مصادیق موضوع و محمول
در درس‌های قبل درباره سور قضایا صحبت شده است. اگر آن را به یاد نمی‌آورید لازم است نگاهی دوباره به آن داشته باشید. سوره قضیه در واقع بیان می‌کند که دامنه مصادیق قضیه چقدر است و کدام مصادیق قضیه مورد نظر گوینده می‌باشد. علاوه بر سور، محمول قضایا نیز قاعده و قوانین خود را دارد و در درس هشتم قیاس اقترانی منطق کتاب منطق دهم انسانی به این موضوع پرداخته شده است.
همانطور که در کتاب گفته شده است در قضیه سالبه همه مصادیق محمول و در قضیه موجب برخی از مصادیق محمول مورد نظر گوینده هستند. این بخش یکی از بخش‌های چالش برانگیز کتاب منطق می‌باشد. برای درک کامل این موضوع شما می‌توانید از ویدیو آموزشی درس قیاس اقترانی منطق که در سایت مدرسه مجازی آی نو قرار گرفته است استفاده کنید.
در مدرسه مجازی آی نو تمامی بخش‌های کتاب درسی منطق دهم انسانی آموزش داده شده است. مطالب درس هشتم قیاس اقترانی منطق در چند ویدیوی مجزا بخش‌بندی شده و آموزش داده شده است. شما می‌توانید بخش مورد نظر خود را انتخاب و مشاهده کنید.
شرط معتبر بودن قیاس
یکی دیگر از بخش‌های درس هشتم شرط معتبر بودن قیاس است. در واقع برای آنکه یک قیاس معتبر باشد باید سه شرط اصلی زیر را داشته باشد.
- یکی از مقدمات موجبه باشد.
- حداقل در یکی از مقدمات حد واسط علامت مثبت گیرد.
- موضوعات مقدمه که در نتیجه علامت مثبت گرفته‌اند، در مقدمه نیز علامت مثبت داشته باشند.
نکات قیاس اقترانی منطق بسیار زیاد است و شما می‌توانید آنها را در حاشیه کتابی یا جزوه خود یادداشت کنید. توجه به این نکات در زمان حل تمرین اهمیت بالایی دارد و به شما کمک می‌کند تا مطالب را به درستی بیاموزید.
